Psychoanalityczna teoria motywacji

Spośród dyspozycji motywacyjnych, omawianych w tym rozdziale, dwie – popęd płciowy i agresja – odgrywają szczególnie doniosłą rolę w systemie psychoanalizy (opartym na pracach Zygmunta Freuda). Freud początkowo uważał popęd płciowy za główną siłę popędową: zgodnie z jego poglądem, energia psychiczna poruszająca ludzi, zwana libido,, jest pochodzenia wyłącznie seksualnego. Z czasem, gdy wziął pod uwagę okrucieństwa człowieka, także agresji wyznaczył rolę pierwotnego, „instynktowego” popędu, W pewnym okresie Freud przeciwstawiał sobie te dwa popędy jako instynkt życia i instynkt śmierci, łecz współcześni zwolennicy Freuda zadowalają się zazwyczaj określeniem tych dwóch popędów (płciowego i agresji) jako tworzących instynktowe podłoże zachowania człowieka.

Według poglądu Freuda, rozwój seksualnego zachowania przebiega zgodnie z pewnym wzorcem rozwojowym od prymitywnej miłości do siebie samego (narcyzm), poprzez rozmaite inne powiązania uczuciowe, dopóki nie zostanie osiągnięta dojrzałość płciowa. W procesie tym występuje przywiązanie do rodziców, zwłaszcza do matki (u synów) lub do ojca (u córek). Wysuwa się twierdzenie, że to przywiązanie daje początek motywacyjnym konfliktom, ponieważ kochając jednego z rodziców, dziecko staje się rywalem drugiego. Ta miłość dziecka do jednego z rodziców (przeciwnej płci) znana jest jako kompleks Edypa: nazwa wywodzi się z greckiej tragedii, w której Edyp, nie wiedząc o tym, poślubił własną matkę. Chociaż ta interpretacja kompleksu Edypa była silnie krytykowana (Fromm, 1949), przywiązanie dziecka do jednego z rodziców można uważać za ważny etap w rozwoju reakcji uczuciowych w stosunku do ludzi. Później następuje stadium powiązań uczuciowych z osobami tej samej płci, reprezentowane w dzieciństwie przez gangi i paczki, czy też adorowanie postaci bohatera tej samej płci. Afiliacja tego rodzaju nosi nazwę homoseksualnej. Jest to normalny etap rozwoju i stanowi odchylenie od normy tylko wtedy, jeśli się z tego nie wyrasta wówczas, gdy funkcje seksualne dojrzewają. W kulminacyjnym punkcie ostatniego stadium rozwoju płciowego pojawia się pociąg do partnera odmiennej płci, reprezentujący normalne zainteresowania heteroseksualne. Jest kwestią sporną, czy wszystkie te kolejne formy powiązań uczuciowych należy uważać za seksualne: natomiast jest rzeczą ogólnie przyjętą, że takie powiązania uczuciowe występują w trakcie rozwoju dziecka.