Zrozumienie pojęcia „dojrzewanie”

Pięć powyższych uogólnień wskazuje, że dla zrozumienia zależności między rozwojem a uczeniem się konieczne jest zrozumienie pojęcia „dojrzewanie”. Psychologowie zajmujący się wychowaniem, przypuszczając, że dojrzewanie odgrywa doniosłą rolę, zaproponowali d o z o w an i e zadań stawianych dziecku. Dozowanie oznacza dobór zadań w tempie proporcjonalnym do indywidualnego rozwoju dziecka. Eksperymenty nad dozowaniem, w których pozwalano dziecku wybierać dla siebie materiały do czytania czy rachunków, przyniosły obiecujące rezultaty (Olson, 1949). Dzieci, które są „gotowe”, czytają o wiele więcej książek i rozwiązują o wiele więcej zadań arytmetycznych niż dzieci mniej „gotowe”. Swoje postępy w czytaniu i arytmetyce zawdzięczają one przypuszczalnie bardziej dojrzewaniu niż specyficznym ćwiczeniom w czytaniu i rachowaniu. Dostarczanie książek nie jest jedynym warunkiem czytania, a zmuszanie dziecka (które jeszcze nie dojrzało do tego), aby czytało wielką ilość książek, nie zrobi z niego zamiłowanego czytelnika. Nie ma oczywiście nic magicznego w dojrzewaniu, a dozowanie nie może zastąpić nauczania. Gotowość do czytania i do rachowania nie jest jedynie kwestią dojrzewania doniosłe znaczenie ma motywacja i uprzednie ćwiczenie. Zasada dozowania ostrzega jedynie przed nieskutecznymi i szkodliwymi metodami nauczania, w których oczekuje się od dziecka więcej, niż jest ono w stanie {ze względu na brak osiągnięcia odpowiedniej gotowości) z siebie dać.

Trudności w odróżnieniu dojrzewania od skutków niespecyficznych ćwiczeń

Większość ludzkich osiągnięć trudno jest zakwalifikować z punktu widzenia roli, jaką odgrywają w nich dojrzewanie i ćwiczenie. Przede wszystkim jest rzeczą prawie nieosiągalną odróżnić pewne zmiany w zachowaniu, wynikające z procesów wzrostu, od zmian będących rezultatem niespecyficznych ćwiczeń (tzn. takich ćwiczeń, które jakkolwiek nie dotyczą bezpośrednio interesującej nas czynności, wprowadzają czynności pokrewne – przyp. red.). Starsze dziecko np. potrzebuje mniej ćwiczeń niż młodsze, aby ciąć nożyczkami wzdłuż linii prostej, nawet jeśli nie miało ono żadnego doświadczenia w posługiwaniu się nożyczkami. Czy to oznacza, że zdolność potrzebna do cięcia nożyczkami dojrzała? Możliwe, że czynnikiem decydującym o uczeniu się tej umiejętności mogą być raczej inne rodzaje ćwiczeń z zakresu koordynacji oka i ręki, a nie sam proces wzrostu (J. R. Hilgard, 1933). Opisane poprzednio (s. 107-108) eksperymenty nad wpływem ograniczonego środowiska wykazują, że pobudzenia zewnętrzne są potrzebne dla wytworzenia się wrażliwości wzrokowej i bólowej. Trudno ustalić, czy wspomagają one jedynie dojrzewanie, czy też umożliwiają ćwiczenie.

W ostatnio przeprowadzonych eksperymentach wykazano, że u małp niewystarczające doświadczenia w obcowaniu z innymi małpami we wczesnym okresie życia uniemożliwiają im niemal kontakty seksualne, gdy dorosną: samice, w końcu zapłodnione, są bardzo marnymi matkami (Harlow, 1961). Ponieważ młode małpy nie mogą mieć normalnych stosunków seksualnych, pewne ich czynności trzeba zakwalifikować jako ćwiczenia niespecyficzne, lecz niezbędne dla normalnego rozwoju.