Przekonanie palaczy o braku zależności pomiędzy paleniem a rakiem płuc. (Dane z „Sunday Tribune”. Minneapolis, 21 marca 1954, jak podaje Festinger, 1957). Dysonans poznawczy i jego redukcja. Festinger (1957) wysunął nieco zbliżoną teorię, w myśl której pewne rodzaje niezgodnych elementów poznawczych znajdują się w dysonansie, a podmiot odczuwa nacisk w kierunku usunięcia tego dysonansu. Festinger zajmuje się głównie tym rodzajem niezgodności czy dysharmonii, który występuje po podjęciu decyzji: w takich okolicznościach występuje często pewien brak harmonii pomiędzy tym, co ktoś robi, a tym, o czym jest przekonany, a więc istnieje nacisk w kierunku zmiany postępowania lub zmiany przekonania. Na przykład, gdy nałogowy palacz czyta o związku między paleniem a rakiem płuc, to między nawykową czynnością a nową inlormacją zachodzi dysonans. Jeśli podejmie on decyzję, by palić nadal, będzie redukował ten dysonans, nie wierząc w informacje o istnieniu zależności między paleniem a rakiem płuc: jeśli zdecyduje się rzucić palenie, będzie dzielnie bronił wiarygodności informacji o związku raka płuc z paleniem (ryc. 5-14). Analogię można znaleźć w zachowaniu zwierząt niższych (Festinger, 1961).
Teorie oczekiwania – wartości. Istnieje wiele rodzajów teorii mających związek z motywacją, które nie zawsze uważa się za teorie psychologiczne. Należą do nich pewne odmiany teorii decyzji wywodzące się głównie z ekonomii. Mówiąc najprościej, te ekonomiczne teorie przyjmują, że dana jednostka może określić wartość czy użyteczność ewentualnych przynęt i że podejmuje ona swą decyzję na podstawie wchodzącego w grę ryzyka. Zgodzi się np. przyjąć większe ryzyko ze względu na coś, co ocenia wyżej. Taką teorię można wyrazić w terminach matematycznych w najprostszej np. formie: Wybór = f (Wartość X Prawdopodobieństwo sukcesu)B.
Nieco podobne określenie podane przez Atkinsona (1957) posługuje się terminami z dziedziny motywacji. Wzór ten nieco zmodyfikowany w celu dostosowania go do terminologii używanej w tej książce ma następującą postać: Wzbudzony motyw = f (Dyspozycja motywacyjna X Przynęta X Oczekiwanie)
Wzór ten jest bardzo podobny do poprzedniego: przynęta zastępuje w nim wartość, a oczekiwanie – prawdopodobieństwo sukcesu. Termin „dyspozycja motywacyjna” stanowi uznanie faktu, że istnieją różnice indywidualne – ignorowane czasem przez ekonomistów w ich koncepcji „człowieka ekonomicznego”.
Atkinson sprawdzał eksperymentalnie swój wzór, opierając się na wyprowadzonych z niego dwóch zasadniczych przypuszczeniach. Przypuszczenia te były następujące: (1) Badany powinien pracować nad
Leave a reply