Obserwacja – metoda psychologiczna

We wczesnych stadiach rozwoju jakiejś nauki niezbędne jest zbadanie terenu, zaznajomienie się z zależnościami, które później staną się przedmiotem bardziej precyzyjnych badań. Staranna obserwacja zachowania zwierząt i ludzi (włączając tu obserwacje naszych własnych świadomych procesów) jest punktem wyjścia dla psychologii. Badania nad gibbonami w ich naturalnym środowisku w Syjamie mogą dostarczyć takich wiadomości o ich organizacji społecznej, które pomogą nam wyznaczyć kierunek naszych badań laboratoryjnych. Badania nad pierwotnymi plemionami pozwalają dostrzec wiele odmian instytucji ludzkich, które uszlyby naszej uwadze, gdybyśmy ograniczyli badania do własnego społeczeństwa. Obserwacja kotki opiekującej się swymi kociakami mówi nam coś o wrodzonym zachowaniu zwierząt. Filmy o nowo narodzonym dziecku zwracają uwagę na pewne szczegóły złożonych form ruchowych, które występują zaraz po urodzeniu. Takie obserwacje naturalnych zjawisk stopniowo przekształcają się w badania eksperymentalne, kiedy stosując kontrolę laboratoryjną normalizujemy warunki obserwacji (ryc. 1-4).

Wartość obserwacji przeprowadzonej w naturalnych warunkach życia ogranicza fakt, że zamiast autentycznych obserwacji mogą być podawane anegdoty, a zamiast opisów – interpretacje. Tak więc możemy odczuwać pokusę powiedzenia, że głodne zwierzę „poszukuje jedzenia”, chociaż zaobserwowaliśmy jedynie jego zwiększoną aktywność. Badacze muszą być zatem wyćwiczeni w dokładnej obserwacji i w ścisłym zapisywaniu swych spostrzeżeń, aby mogli uniknąć zabarwiania własnymi pragnieniami lub uprzedzeniami tego, co opisują. Przy zachowaniu właściwej ostrożności obserwacje prowadzone w warunkach naturalnych mogą mieć jednak doniosłe znaczenie nie tylko w początkowych stadiach nauki, lecz i później, pozwalając na korygowanie niedoskonałych teorii.