Wszystko, czego doświadczamy, dociera do nas poprzez narządy zmysłów, te zaś mogą być rozumiane jako stacje odbiorcze dla bodźców, które pochodzą z zewnątrz lub z wnętrza naszego ciała.
Istoty ludzkie oraz pozostałe zwierzęta wyższe posiadają narządy zmysłów, które są wysoce wyspecjalizowane w odbiorze poszczególnych rodzajów bodźców. I tak mamy oczy po to, by widzieć, uszy – by słyszeć, i język – by odczuwać smak. U większości prostych form życia zwierzęcego, jak na przykład u jednokomórkowej ameby, nie istnieje zróżnicowanie narządów zmysłów. Całe ciało jest jednakowo wrażliwe na ciepło, zimno, ciśnienie i światło.
Spróbujmy zdefiniować pojęcia powszechnie używane przez psychologów do opisywania funkcji czucia. Narząd czucia, czasami nazywany receptorem, jest to wyspecjalizowana część ciała, wybiórczo odczuwająca pewne rodzaje zmian swojego środowiska, nie reagująca natomiast na zmiany innego rodzaju. Na przykład oko jest receptorem służącym do odbierania fal świetlnych, lecz nie odbiera bodźców dźwiękowych. Dla osoby głuchej, z całkowicie uszkodzonym narządem słuchu, nie ma różnicy pomiędzy przyłożonym do ucha cykającym zegarkiem a wyjącą syreną.
Bodziec to każda mechaniczna, fizyczna lub chemiczna zmiana otoczenia, oddziałująca na narząd zmysłu. Warto podkreślić, iż chodzi tu właśnie o „zmianę” otoczenia. W psychologii stosowanej stwierdzenie to znajduje szczególne zastosowanie, na przykład gdy chcemy podtrzymać czyjąś uwagę. Agent reklamowy, nauczyciel, aktor lub inżynier ciągle korzystają z tej zasady.
Czerwone światło nad drzwiami zazwyczaj służy jako ostrzeżenie. Jeśli pozostawić je włączone przez dostatecznie długi czas, przyzwyczajamy się do niego i jego skuteczność jako bodźca maleje. Gdyby zmienić wówczas charakter bodźca ze światła czerwonego ciągłego na pulsujące, ponownie stanie się ono skutecznym bodźcem. Z tego samego powodu agent reklamowy wprowadza ruch do statycznej zazwyczaj wystawy sklepu. Aktor w trakcie długiej oracji przenosi się z miejsca na miejsce na scenie. Dobry nauczyciel zmienia natężenie głosu, chcąc utrzymać zainteresowanie uczniów.
Zmiana zachowania jako odpowiedź na bodziec nazywana jest reakcją. Właściwie każda reakcja człowieka jest poprzedzona jakimś bodźcem (w dalszej części książki więcej powiemy o naturze związku „bodziec-reakcja”).
Tradycyjnie mówi się o pięciu narządach zmysłów. Są to: wzrok, słuch, węch, dotyk i smak. Badania psychologiczne poszerzyły naszą wiedzę o funkcjach sensorycznych i obecnie możemy wyróżnić aż jedenaście mechanizmów czucia. Wiedza o tym, w jaki sposób działają te narządy, pozwala nam zrozumieć wiele powszechnych, i dzięki temu interesujących, odmian codziennych ludzkich form zachowania.
Leave a reply