Agresja – dalszy opis

Początków agresji u człowieka możemy z powodzeniem szukać w okresie niemowlęcym. Bez wątpienia wiąże się ona po części z potrzebą aktywności. Rozwijające się dziecko jest aktywne, a aktywność wcześniej czy później doprowadzi je do zniszczenia czegoś lub skrzywdzenia kogoś. Wówczas dorośli uznają jego postępek za agresywny, chociaż może on jeszcze nie wyrażać żadnej wrogości. Sears i inni (1953) w badaniu, o którym wspominaliśmy w związku z zależnością, zajmowali się również agresją. Stwierdzili oni, jak można było oczekiwać, wysoką korelację między ogólnym poziomem aktywności a agresją ocenianą przez wychowawczynie: 0,86 dla chłopców i 0,66 dla dziewcząt. Nie można określić na podstawie samych tylko tych liczb, co tu jest przyczyną, a co skutkiem. Aktywnemu dziecku mogą się „przytrafić” agresywne postępki: agresywne dziecko może być aktywne, gdy przejawia swoją agresję.

Istnieje pogląd, wywodzący się od Freuda a podzielany przez wielu psychologów, że agresja jest jednym z następstw frustracji (Dollard i inni, 1939). Miary frustracji doznawanej we wczesnym niemowlęctwie, które stosowali Sears i inni (1953), nie korelują w sposób istotny z agresywną aktywnością w przedszkolu, określoną na podstawie obserwacji lub oceny wychowawczyń. Autorzy sugerują, że prawdziwej, wrogiej agresji (sprawiania cierpienia innej osobie) dziecko uczy się powoli. Te rodzaje agresji, które pojawiają się u niemowląt, są po prostu czynnościami usuwającymi przeszkody: są one często gwałtowne i energiczne, lecz w rzeczywistości nie mają na celu sprawienia komuś bólu. Jeśli ta sugestia jest poprawna, właściwy motyw agresji rozwija się późno i nie zależy bezpośrednio od doświadczeń wczesnego niemowlęctwa.

Jeśli przyjmiemy, że motyw agresji rozwija się powoli, można by oczekiwać, że wystąpi korelacja z pochwalaniem lub karaniem agresji przez rodziców. Davis i Dollard (1940) badali zachowanie dzieci murzyńskich wychowanych w różnych klasach społecznych. Nie ulegało wątpliwości, że większość rodziców często nagradzała agresywne zachowanie dzieci, a tam, gdzie było ono nagradzane, agresywność wzrastała.