Model odruchu

Podobnie jak mózg kręgowców zbudowany jest według prostego wzoru w postaci posiadającej trzy zgrubienia rurki, która rozwinęła się w skomplikowany mózg wyższych zwierząt i człowieka, tak samo podstawowym modelem odbierania bodźców z otoczenia i reagowania na te bodźce jest model luku odruchowego. Wrażliwość i kurcz- liwość są pierwotnymi właściwościami protoplazmy występującymi w organizmach jednokomórkowych, lecz w miarę rozwoju układu nerwowego proces reagowania na bodźce różnicuje się na procesy: o d- bierania bodźców, przekazywania i integracji impulsów nerwowych oraz aktywizacji mięśni i gruczołów. Wyspecjalizowane receptory przekształcają energię odbieraną z otoczenia w impulsy nerwowe. Nerwy i ośrodkowy układ nerwowy umożliwiają połączenia nerw’owe: efektory z kolei przekształcają impulsy nerwowe -w działanie. Z terminologii luku odruchowego korzysta psychologia S-R, o której była mowa w rozdziale pierwszym.

Prosty odruch jest dogodną fikcją. Byłby to pojedynczy receptor, który – gdy jest pobudzony – przekazuje impulsy przez pojedynczy neuron do oczekującego mięśnia. W przypadku rzeczywistego odruchu bodźce (często wspomagane przez serie impulsów przychodzących z innych źródeł) oddziałują na liczne włókna nerwowe łączące się z kolei z innymi neuronami: powstałe w rezultacie impulsy przekazywane są do efektora – mięśnia lub gruczołu lub też do kilku mięśni i gruczołów. Pomimo tych komplikacji prostego luku odruchowego niektóre odruchy działają względnie mechanicznie. Tak więc uderzenie w ścięgno rzepkowe wywoła zwykle krótki, gwałtowny ruch nogi: błysk światła w oko spowoduje zwężenie źrenicy. Inne procesy mogą jednak nawet w tych przypadkach uwydatnić (wzmóc) lub zmniejszyć (zahamować) reakcję. Na przykład, jednym ze sposobów uzyskania wyraźniejszego odruchu kolanowego jest silne zaciśnięcie obu dłoni tuż przed otrzymaniem uderzenia w ścięgno. Widocznie na to, co zachodzi w nodze, ma wpływ to, co dzieje się gdzie indziej. Gdy rozważamy procesy bardziej złożone, takie jak pamięć lub wyobraźnia, trudniej jest korzystać nadal z pojęcia odruchu, jednak dogodnie jest założyć,' że można i tu stosować te same zasady.