Motywy związane z jaźnią

Problemy ludzkiej motywacji przenikają całą problematyką psychologiczną, nie możemy więc omówić ich wszystkich we właściwy sposób w jednym rozdziale. Musimy dowiedzieć się o wiele więcej o emocjach, spostrzeganiu, uczeniu się i osobowości, zanim będziemy przygotowani do rozpatrzenia pojęcia jaźni i tego wszystkiego, co ono implikuje: rozważania te znajdziemy w dalszych rozdziałach.

Musimy jednak wspomnieć tu, że różni autorzy uważają pewien potężny motyw związany z jaźnią za niezwykle istotny dla zrozumienia ludzkiego postępowania. Ten dominujący motyw określa się różnymi nazwami, jak „samourzeczywistnienie” (self-actualization) (Goldstein, 1939: Maslow, 1954), „autoekspansja” (self-expansion) (Angyal, 1941), „harmonia wewnętrzna” (sei/-consistency) (Lecky, 1945). „poczucie własnej wartości” (competence) (White, 1960). Ponieważ teoretycy ci nie zgadzają się co do tego, że jest to jeden, potężny motyw, pozostaniemy na pewniejszym gruncie, uważając je za grupę motywów osobistych, to jest motywów, które w pewien sposób wiążą się z naszą jaźnią. Do listy motywów osobistych należy włączyć wartości, którymi człowiek kieruje się w swych wyborach, włączając tu jego upodobania estetyczne i poglądy religijne, a także, w pewnym sensie, jego filozofię życiową. Nie będziemy się teraz zajmować tą szeroką problematyką, posłużymy się jedynie motywem osiągnięć, aby dać przykład, w jaki sposób bada się jeden z aspektów motywacji związanej z jaźnią. Dążenie do osiągnięć i unikania niepowodzeń jest w naszej kulturze jedną z dróg do zdobycia uznania dla siebie. Chociaż jego doniosłość jest różna w różnych kulturach, dążenie do opanowania środowiska w stopniu wykraczającym poza potrzeby biologiczne charakteryzuje prawdopodobnie wszystkie kultury ludzkie. Obecność artystycznych wytworów, nawet w jaskiniach pierwotnego człowieka, świadczy o tym, że jakaś forma wyrażania samego siebie, która by nie ograniczała się tylko do utrzymania życia i przetrwania grupy, od wieków pociągała człowieka.

Człowiek jest istotą społeczną (a więc afiliatywną), zajmuje się jednał: także wytwarzaniem dóbr i można bez trudu dopatrzyć się w tym procesie przejawów jakiejś formy motywu osiągnięć czy to w postaci „instynktu pracy”, czy też w postaci pragnienia, by panować nad przy- rodą i innymi ludźmi. Chociaż motyw ten wykazuje także pewne aspekty społeczne, wiąże się jednak przede wszystkim z tym, w jaki spcsób człowiek widzi siebie samego, i dlatego zaliczyliśmy go do motywów osobistych. McClelland i jego współpracownicy (1953) opracowali metodę pomiaru- motywu osiągnięć na podstawie wytworów wyobraźni. Poniższy opis stanowi ilustrację tej metody.