Procesy świadome

Każdy z nas wie, co odczuwa, gdy jest głodny, gdy boli go głowa lub sparzy sobie palec. Każdy z nas wie, co odczuwa, gdy jest chwalony lub ganiony. Każdy z nas jest świadomy swego własnego gniewu i strachu, podniecenia i zmęczenia – nikt inny nie ma pełnego dostępu do tej świadomości. Sposob widzenia świata przez daną jednostkę, jej wspomnienia, gra wyobraźni, jej sny i marzenia, jej przyjemności i przykrości, wszystko to należy do prywatnego świata, świata jej własnej świadomości. Przez doznania świadome rozumiemy po prostu te fakty, których w pełni świadoma jest tylko dana osoba. Psychologię interesuje ten świat, chociaż dostęp do niego można mieć jedynie w drodze wnioskowania3. Z zewnętrznych oznak możemy się dowiedzieć, że ktoś odczuwa ból i możemy nawet z zadowalającą dokładnością ocenić jego intensywność, lecz proces świadomy – rzeczywiste doznanie bólu – jest dany tylko doznającemu.

Psychologowie bynajmniej nie są jednomyślni co do miejsca, jakie w psychologii należy przyznać doznaniom wewnętrznym (procesom świadomym). Niektórzy ekstremiści sądzą, że w nauce nie powinny być brane pod uwagę doznania świadome: spoistą wewnętrznie naukę – mówią oni – trzeba budować z faktów obiektywnych, dostępnych obserwacji bezstronnego badacza. Jednakże większość psychologów uważa, że doznania wewnętrzne są w równej mierze częścią realnego świata, co czynności bardziej dostrzegalne i chociaż psychologowie ci stoją na stanowisku, żc dane naukowe muszą być obiektywne, sprawozdania słowne z tych doznań przyjmują jako dane naukowe. Przypuśćmy na przykład, że opowiadasz mi o swoim śnie, w którym latałeś na skrzydłach: zatem to, co powiedziałeś mi o swoim śnie, jest częścią twego dającego się zaobserwować zachowania. Mogę zapisać to na taśmie magnetofonowej i odtworzyć każdemu, kto chce wiedzieć dokładnie, co mówiłeś, kiedy opowiadałeś swój sen. Ja sam nie mam pełnego dostępu do twego snu, chociaż mogę wyprowadzić pewne wnioski dotyczące jego znaczenia na podstawie innych rzeczy, które wiem o tobie i twoim zachowaniu. Dzięki wprowadzeniu sprawozdań słownych do nauki o zachowaniu, psychologowie nie muszą wykraczać poza obserwowalne czynności organizmu, mogą natomiast swoje wnioski opierać również na stwierdzeniach dotyczących procesów świadomych.