Układ parasympatyczny (przywspółczulny)

Układ parasympatyczny dzieli się na dwie części: niektóre z jego włókien biorą początek w rejonie czaszki, powyżej włókien układu sympatycznego, a inne niżej od nich w okolicy kręgów krzyżowych (ryc. 2-15).

Układ parasympatyczny, odmiennie niż sympatyczny, działa na ogół w sposób bardziej fragmentaryczny, oddziałując na poszczególne pojedyncze organy. Podczas gdy układ sympatyczny spełnia dominującą rolę przy czynnościach gwałtownych i przy podnieceniu, układ parasympatyczny odgrywa tego rodzaju rolę w stanie spokoju. Ma on wpływ na trawienie i w ogóle podtrzymuje te funkcje, które zabezpieczają i chronią zasoby organizmu. (Jest godne uwagi, że układ parasympatyczny nie ma połączeń z gruczołami nadnerczy, które odgrywają dominującą rolę w podnieceniu).

Jeżeli z tym samym mięśniem lub gruczołem łączą się zarówmo włókna symaptyczne, jak i parasympatyczne, to działają one zazwyczaj w sposób przeciwstawny. Tak więc układ sympatyczny przyspiesza, a parasympatyczny zwalnia rytm pracy serca: układ sympatyczny hamuje procesy trawienia, układ parasympatyczny wzmaga je. Na tablicy 2-2 podano spis funkcji obu układów.

Istnieją pewne wyjątki od reguły antagonistycznego działania tych układów. Oba układy mogą działać jednocześnie, a w pewnych przypadkach współdziałają ze sobą, pracując kolejno. Chociaż w strachu i podnieceniu zwykle dominuje układ sympatyczny, nierzadko zdarza się parasympatyczny objaw przy skrajnie silnych emocjach, np. mimowolne Opróżnianie kiszek lub pęcherza. Całkowity akt płciowy u mężczyzny wymaga erekcji (pod wpływem układu parasympatycznego), po której następuje ejakulacja (pod wpływem układu sympatycznego). Tak więc trzeba zachować ostrożność, by nie dać się zwieść na manowce przesadnych uogólnień. Dwa te układy, często antagcnistyczne, oddziałują na siebie w spesób skomplikowany, a ich wzajemne oddziaływanie do dziś nie jest w pełni wyjaśnione.