Warunkowanie u ludzi

Czytelnik będzie mógł odnieść nasz opis do najsłynniejszych eksperymentów przeprowadzonych przez Pawłowa nad warunkowaniem u psów. Reakcje warunkowe występują także w normalnym uczeniu się ludzi.

Codzienne przykłady procesu zastępowania bodźca są trudne do policzenia. Ślinimy się na wspomnienie soczystego steku: kiedyś poparzone dziecko cofa się na widok płomieni: angielskojęzyczny student uczący się języka niemieckiego uczy się mówić „the dog”, kiedy widzi napis „das Hund”. We wszystkich tych przypadkach reakcje pierwotnie przejawiane w stosunku do jednego bodźca zostają skojarzone z bodźcem zastępczym. Uczenie się języka jest procesem warunkowania, w którym słowo staje się bodźcem zdolnym wywołać reakcję pierwotnie wzbudzaną tylko przez rzeczywisty obiekt. Lęk przed takimi stosunkowo niegroźnymi obiektami jak owady, węże lub psy jest opanowywany na drodze warunkowania. Niekiedy uczenie się przez warunkowanie prowadzi do reakcji nieprzy- stosowawczych. Dziecko, które skojarzyło lekarza z bólem, będzie broniło się przed wykonaniem niezbędnych badań lekarskich. Dziecko nauczone lęku przed obcymi może wyrosnąć na człowieka uprzedzonego wobec obcokrajowców. Gdyby wszyscy nieznani ludzie byli groźni, wtedy nawyk podejrzliwości byłby użyteczny i przystosowawczy: ale dopóki większość nieznajomych jest niegroźna, ten wyuczony lęk jest niekorzystny i nieprzystosowawczy.

Uczenie się może występować pośrednio poprzez proces znany jako warunkowanie wtórne lub pośrednie. Jeśli niesmaczne lekarstwo przyjmowane jest z sokiem pomarańczowym, pacjent na widok pomarańczy może reagować obrzydzeniem. Widok owocu, który jest bezpośrednio skojarzony z jego smakiem, został pośrednio skojarzony z nieprzyjemnym smakiem lekarstwa. Uczenie się człowieka jest tak złożone, że warunkowanie pośrednie, a nawet całe łańcuchy pośrednich reakcji warunkowych są powszechne. Powszednim przykładem takiej wyuczonej sekwencji reakcji niech będzie prowadzenie samochodu czy pisanie listu. Pieniądze, które nie mają jej same w sobie, nabierają wartości dzięki warunkowaniu pośredniemu, w miarę jak dzieci uczą się, że dzięki pieniądzom będą mogły kupić to, co chcą.