Wolna wola a determinizm – kontynuacja

Jest to stary problem filozoficzny, którego bynajmniej nie rozstrzyga fakt, że zwolennika determinizmu nie można pokonać na gruncie empirycznym (ponieważ przeszłość nigdy się nie powtarza). Można jednakże przeciw determinizmowi wysunąć zarzut w związku z przewidywaniem przyszłości. Gdyby istniała możliwość ścisłego przewidywania przyszłości, wówczas determinizm byłby mocno ugruntowany. Ponieważ jednak przyszłość daje sie przewidywać jedynie w ograniczonym stopniu, twierdzenie, że stanowisko deterministyczne jest prawdziwe, musi być w równej mierze aktem wiary, jak i twierdzenie przeciwne. Ponieważ psycholog nie jest zainteresowany takimi aktami wiary, czyni słusznie, pozostawiając problem wolnej woli i determinizmu otwartym.

Problemy zamiarów ludzkich i ich realizacji zgodnie z planami, problemy podejmowania decyzji na. podstawie wystarczających (lub niewystarczających) informacji, problemy związane ze zdolnością przeciwstawiania się czynnikom skłaniającym do odstąpienia od raz powziętego planu – oto realne, istotne i empiryczne zagadnienia, dotyczące ludzkich dążeń i usiłowań, które nie są zależne od rozwiązania problemu wolnej woli i determinizmu.

Pewne trudności w kwestii wolność – determinizm wynikają z tego, że sugeruje ona bezwzględny wybór: człowiek jest wolny lub nie. Wybór nie jest taki prosty. Istnieją z pewnością dziedziny, w których ludzkie zachowanie jest zdeterminowane bardzo silnie przez interakcję procesów fizjologicznych i czynników środowiskowych (takich jak pożywienie, woda, powietrze), przez uprzednie uczenie się. przez proces uspołeczniania w dzieciństwie. Psychologia dąży do znalezienia jak największej liczby prawidłowości w zachowaniu: takie prawidłowości implikują pewien stopień determinizmu, lecz nie idzie tu o determinizm absolutny. Nauka nie żąda takich absolutnych rozstrzygnięć5.