Niegdyś sądzono, że aby powstała nauka, wystarczy po prostu gromadzić fakty, a uogólnienia wyciągać z tych faktów' w drodze indukcji. Niewielu ludzi wyznaje dzisiaj ten naiwny pogląd. Często jest rzeczą bardzo korzystną dla rozwoju nauki, gdy poszukiwanie faktów odbywa się według wskazań teorii i gdy modyfikuje się lub rozszerza owe teorie tak, by objęły wszystkie nowo odkryte fakty.
Dla wielu ludzi słowo „nawyk” ma negatywny wydźwięk. Częściej oznacza ono zachowanie szkodliwe niż użyteczne. Większość z nas skupia się raczej na eliminowaniu złych nawyków niż na kształtowaniu dobrych. Istnieje w psychologii kilka ważnych reguł dotyczących przełamywania mimowolnych nawyków i formowania nowych. Wszystkie opierają się na prawach i zasadach uczenia się omawianych w niniejszym rozdziale.
W dziewiętnastym stuleciu, zanim powstała właściwa psychologia eksperymentalna, dwie teorie psychiki rywalizowały ze sobą o poparcie psychologów. Jedna z nich znana była jako psychologia władz duszy. Według tej teorii dusza (rozumiana jako psychika) ma kilka głównych władz, takich jak myślenie, odczuwanie i wolę – które rządzą odpowiednimi czynnościami. Te z kolei dzielą się na parę tuzinów władz niższego rzędu, tak że pamiętamy dzięki władzy pamięci, wyobrażamy sobie coś dzięki władzy wyobraźni i tak dalej. Właśnie psychologia władz duszy zachęciła dziewiętnastowiecznych frenologów, jak np. Galla, do prób zlokalizowania poszczególnych władz w określonych częściach mózgu. Doktryna ta nie zadowalała jednak bardziej krytycznie nastawionych uczonych, ponieważ nie tłumaczyła nic, lecz jedynie klasyfikowała zjawiska psychiczne
Chociaż neurony nie dzielą się i nie regenerują jak inne komórki, po uszkodzeniu łatwo wytwarzają nowe aksony i dendryty, a te nowe części mogą także w jakiś sposób tworzyć odpowiednie połączenia z receptorami, efektorami lub innymi neuronami. Nie jest więc nieusprawiedliwione przypuszczenie, że mogą powstawać pewne twory, ściślej wiążące ze sobą te neurony, które wielokrotnie wspólnie wyładowywały się. Mogą to być ameboidalne zmiany w ciele komórkowym lub nowe wypustki neuronu. Pogląd ten nie jest obecnie tak popularny, jak niegdyś, lecz nadal uważa się go za prawdopodobny (Hebb, 1958, s. 147).
Motywy działają jako bodźce nakłaniające uczącego się do aktywności. Uruchamiają i utrzymują aktywność uczącego się. Które motywy będą skuteczne w danym przypadku, zależy od gatunku, płci, wieku, inteligencji, zainteresowań i osobowości uczącego się. Dziewięcioletni chłopiec uczy się zasad baseballu chętniej niż zasad gramatyki.
Hipnoza, tak jak pojmują ją psychologowie, jest stanem wzmożonej sugestywności, w trakcie której dana osoba czasowo zawiesza świadomą kontrolę zachowania i na poziomie nieświadomym przyjmuje podawane jej przez hipnotyzera sugestie.
Psycholog niemiecki WILLIAM STERN wprowadził wygodny wskaźnik inteligencji stanowiący stosunek wieku umysłowego do wieku życia. Ideę spopularyzował LEWIS M. TERMAN, amerykański psycholog, który przystosował jedną ze skal Bineta do warunków amerykańskich. Ponieważ wynik dzielenia nazywa się ilorazem, więc uzyskiwany wskaźnik nazwano ilorazem inteligencji.
Stosowanie metody naukowej do badań nad zachowaniem i doświadczeniem ludzkim łączy – w zależności od orientacji zainteresowań badacza – wiele rozmaitych dziedzin wiedzy. Przypuśćmy, że interesuje nas kwestia ras w obrębie gatunku ludzkiego, ich pochodzenie, rozmieszczenie i charakterystyka. Wówczas naszą dziedziną badań stałaby się etnologia. Gdybyśmy jednak skupili się na aspektach kulturowych, sztuce i obyczajach, nazwano by nas antropologami. Niektórzy badacze zajmujący się naukami społecznymi zupełnie ignorują kwestie rasowe, a koncentrują się na źródłach i formach rozwoju instytucji i funkcjonowaniu grup ludzkich. Są to socjologowie.
Dotychczas nie ma pewności, czy poznano dokładną mechanikę słuchu. Powstało wiele teorii dotyczących tej kwestii. Najdłużej funkcjonuje teoria fortepianu, rozwinięta przez znanego fizjologa HERMANNA L.F. HELMHOLTZA. Zakłada ona, że każda komórka rzęsata odpowiada na określoną wibrację, do której jest dostrojona na podobieństwo struny fortepianowej. Prawdopodobnie z powodu tego ścisłego dostrojenia różne wibracje identyfikujemy jako różne dźwięki.
Badacze problemów z zakresu psychologii eksperymentalnej za pomocą dwupunktowego rylca (estezjometru kolcowego'”), szczotek (estezjometru włosowego) i gorących igieł sporządzili dokładne mapy powierzchni skóry odnoszące się do odczuć zmysłowych. Uważają oni, że różne części skóry ciała ludzkiego wykazują odmienny stopień wrażliwości na różne bodźce. Niektóre okolice są bardziej czułe na dotyk, inne na ból, jeszcze inne na ciepło albo zimno.
Rozpatrywano również możliwość istnienia pewnego rodzaju „pamięci chemicznej”. Najprostszą analogię stanowi bateria akumulatorów, w której chemiczne substancje magazynują „elektryczność”. Aby taka pamięć była specyficzna, musi występować jakaś forma kodowania: można tu użyć analogii do pewnych rozwiązań w nowoczesnych maszynach liczących, jak również analogii z dziedziny współczesnej genetyki chemicznej ’ Badania eksperymentalne wskazują, że po- i Analogię-z dziedziny genetyki stanowi fakt, że cała struktura dojrzałego organizmu przekazywana jest przy poczęciu za pośrednictwem skomplikowanych drobin DNA (kwasu dezoksyrybonukleinowego), samopowielająeej się substancji, która ma niezmienną strukturę i jest dobrym, stałym kodem rozwoju organizmu. Rozwój ten dokonuje' się dzięki łączeniu się aminokwasów w proteiny, którym to procesem kieruje przypuszczalnie wzajemne oddziaływanie pomiędzy DNA i RNA (kwas rybonukleinowy) (Lederberg, 1960) (przyp. aut.). między neuronem a otaczającymi go proteinami z podporowej struktury komórek (komórki glejowe) zachodzą procesy wzajemnej wymiany chemicznej o doniosłym znaczeniu (Galambos, 1961). Komórki glejowe stanowią około 80% komórek mózgu, lecz do niedawna przypisywano im jedynie podporowe i odżywcze funkcje, ponieważ z pozoru nie brały one bezpośredniego udziału w przewodzeniu impulsów przez włókna. Ostatnio jednakże stwierdzono, że pobudzenie komórek glejowych wywołuje reakcję elektryczną i mechaniczne kurczenie się (Hild, Chang i Tasaki 1958). Jest więc możliwe, że komórki te stanowią pewien rodzaj pomocniczego układu, kodującego zapamiętywane informacje. Możliwe, że pamięć jest zakodowana chemicznie i że jest gotowa obudzić się, gdy zostanie wydzielony odpowiedni enzym dzięki aktywizacji określonego zespołu neuronów, których czynność wiąże się ze zmagazynowanym materiałem (Hyden, 1961).
Po latach badań psychologowie odkryli niektóre czynniki wspomagające bądź utrudniające uczenie się. Twierdzenia opisujące te czynniki zwykle przedstawiane sąjako prawa uczenia się. Prawa te dotyczą: intensywności, organizacji, bliskości, ćwiczenia, efektu, facylitacji i interferencji.