Sposób obchodzenia się z niemowlęciem

Ponieważ w analizie większości kultur występuje zgodność faktów z przewidywaniami, rezultaty potwierdzają w zasadzie hipotezę, aczkolwiek jest wiele wyjątków. Whiting i Child stwierdzili, że można również było przewidzieć interpretację chorób przez dorosłych w tych kulturach, które stwarzały silny lęk w związku z zależnością od dorosłych i z opanowywaniem dziecięcej agresywności. W tych przypadkach, w których w grę wchodzi lęk związany z treningiem czystości i ze sprawami seksualnymi, materiał dowodowy nie potwierdził zależności pomiędzy wychowaniem w dzieciństwie a wierzeniami dorosłych.

Aczkolwiek wniosek, że sposób obchodzenia się z niemowlęciem może wpłynąć zarówno na jego rozwój we wczesnym dzieciństwie, jak i na późniejszą osobowość, wydaje się usprawiedliwiony, musimy zrobić dwa zastrzeżenia: 1) Większe znaczenie ma chronienie dziecka przed brakiem poczucia bezpieczeństwa, stanami lęku i napięcia, niż stosowanie określonych metod karmienia i treningu. Metody te powinno się oceniać według tego, jak wpływają na tego rodzaju przeżycia, zwłaszcza że dzieci można dobrze wychować za pomocą całkiem odmiennych metod. 2) Kształtowanie osobowości nie kończy się w niemowlęctwie, lecz trwa nadal przez całe życie. Wczesne doświadczenia mogą mieć trwałe następstwa, natomiast późniejsze przeżycia mogą mieć charakter korygujący (jak w przypadku Jurka, o czym była mowa na s. 124) łub też mogą utrwalać frustrację i zahamowanie. Jeśli zatem w jakiejś kulturze występuje zarówno czułe traktowanie niemowląt, jak i uprzejme i życzliwe stosunki wśród dorosłych, to nie wynika z tego, że przyczyną życzliwości dorosłych jest czułe obchodzenie się z dziećmi. Późniejsze doświadczenia są również ważne, i jest całkiem prawdopodobne, że wiele doświadczeń z okresu poniemowlę- cego przyczynia się do powstania poczucia osobistego bezpieczeństwa. Starsze dziecko żyje także wśród kochających dorosłych. Podobnie trzeba zwrócić uwagę na to, że w kulturze, w. której szorstkie traktowanie niemowląt może wpłynąć na agresywność i kłótliwość dorosłych, dzieci do okresu swej dojrzałości rosną wśród takich właśnie ludzi. Korygujące, wpływy kultury nie ustają z końcem okresu niemowlęcego.