Zainteresowanie naturą ludzką wynika na ogół wyłącznie z ciekawości. Ludzie chcą wiedzieć dla samej wiedzy. Podobnie jak niektórzy usiłują przeniknąć istotę skał i gwiazd, inni pragną zrozumieć człowieka. Zgodnie ze słowami poety Aleksandra Pope’a, że „właściwym studium człowieczeństwa jest człowiek”, chcą wiedzieć, co znaczy być istotą ludzką.
Niektórzy, gromadząc wiedzę o ludzkiej naturze, kierują się bardziej praktycznymi względami. Sądzą, że gdybyśmy dysponowali dostateczną wiedzą o przyczynach problemów społecznych, moglibyśmy je łatwiej rozwiązywać. Wierzą, że dysponując pełną wiedzą o człowieku, można przezwyciężać wywołane przez człowieka konflikty, zmieniać instytucje. Chcą likwidować lub przynajmniej łagodzić społeczne niepokoje związane z uprzemysłowieniem, konflikty rasowe, przestępczość, napięcia w stosunkach międzynarodowych i zmniejszyć ryzyko wybuchu wojen.
Istnieje jeszcze jeden rodzaj praktycznej motywacji dążenia do wiedzy o człowieku – pragnienie zbliżenia i poprawnej współpracy z innymi ludźmi. Ci, którzy się nią powodują, zdają sobie sprawę, że aby pracować i żyć z innymi w harmonii, trzeba wiedzieć, dlaczego ludzie myślą, czują i działają w taki, a nie inny sposób. Za motywacją tego rodzaju kryje się zarówno szerokie społeczne zainteresowanie, jak i wymierne korzyści. Pracodawcy chcą wiedzieć, jakiego typu osobowość najefektywniej poradzi sobie z określonym zadaniem. Rodzice chcą wiedzieć, jakie dzieci odnoszą największe życiowe sukcesy.
Niewykluczone jednak, że najsilniejsze zainteresowanie naturą ludzką wynika mimo wszystko z nieodpartej ciekawości poznania siebie. Jak uświadamiam sobie istnienie różnych rzeczy? Jak je postrzegam? Jak się uczę, zapamiętuję i zapominam? Czy marnuję własną inteligencję i talent? Jak rozwinęła się moja osobowość? Czy potrafię zapanować nad swoimi emocjami? Czy moje motywy są wewnętrznie spójne? Jaki jest najlepszy sposób przystosowania mojej złożonej i niepowtarzalnej osobowości do równie złożonego świata? Zadając sobie te pytania, wypełniamy stary, bo liczący już sobie dwa i pół tysiąca lat, nakaz Sokratesa: „Poznaj samego siebie”.
Ludzie dysponują tyloma źródłami wiedzy o naturze ludzkiej, ile zarazem istnieje powodów, by je zgłębiać. Ogólnie rzecz biorąc, można wymienić cztery źródła tego rodzaju informacji:
– przysłowia, mity i uogólnienia,
– literatura i sztuka,
– nauka.
Przysłowia, mity i uogólnienia
Ludzie sformułowali na przestrzeni wieków ogromną liczbę prawd dotyczących natury ludzkiej, a ujętych w przysłowia. Przysłowia przyjmują nieco odmienne formy w różnych kulturach, ale ich treść jest w zasadzie wszędzie podobna. Podobieństwo to nie jest niczym zaskakującym, jako że z samej definicji natura ludzka stanowi cechę gatunku, a nie tylko określonej grupy kulturowej. Niestety, przysłowia nie są wystarczająco konkretne ani szczegółowe, by mogły zaspokoić ludzką potrzebę samozrozumienia. Nie dostarczają nam pełnych informacji na temat wielu ważnych sfer naszej natury. Czasem nawzajem sobie przeczą. Każdy z nas potrafi przytoczyć przykłady takich sprzeczności, jak choćby w poniższej parze przysłów:
– Co dwie głowy, to nie jedna.
– Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść.
Niektóre przysłowia bywają po prostu nieprawdziwe. JOHN FREDERIC DASHIELL W trzecim wydaniu swojej książki Fundamentals of General Psychology (Podstawy psychologii) przytacza listę dwudziestu przysłów i powiedzeń. Zaprasza czytelnika do samodzielnej oceny ich prawdziwości. Oto one:
– 1. Róża pod każdym imieniem pachnie równie słodko.
– 2. Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci.
– 3. Zakazany owoc smakuje najlepiej.
– 4. Nieszczęścia czynią człowieka mądrzejszym.
– 5. Potrzeba matką wynalazku.
– 6. Kto się raz okazał łotrem, ten zawsze jest łotrem.
– 7. Kto raz się sparzył, ten na zimne dmucha.
– 8. Ćwiczenie czyni mistrza.
– 9. Poniewierane koty nie boją się zimnej wody.
– 10. Cicha woda brzegi rwie.
– 11. Im bielszy papier, tym czarniejsza plama.
– 12. Najpiękniejsze jabłka rosną na najwyższej gałęzi.
– 13. Pańskie oko konia tuczy.
– 14. Najwolniej gotuje się woda w pilnowanym garnku.
– 15. U czystego wszystko czyste.
– 16. Co trzeźwość ukryje, pijaństwo ujawni.
– 17. Puls zdradza, co myśli serce.
– 18. Spokojne dzieci mają czyste sumienie.
– 19. Kiedy lis pięknie przemawia, pilnuj swoich gęsi.
– 20. Gorliwość przystoi mędrcom, ale najczęściej trafia się u głupców.
Leave a reply