Modele naukowe w psychologii

Można interesować się teoriami psychologicznymi, nie wiążąc się z żadnym wielkim systemem psychologicznym ani z żadną szkolą. Wielu psychologów nie chce podporządkować się jakiemuś zamkniętemu czy skończonemu systemowi, tym bardziej że niektóre wyniki są stale rewidowane, a rozmaitych zależności nie zbadano jeszcze w zadowalającym stopniu. Są psychologowie, którzy odwrócili się od teorii, utrzymując, że może ona poczekać do chwili, aż będziemy znali więcej faktów. Przede wszystkim – mówią oni – trzeba dążyć do ustalenia stałych zależności tego rodzaju, jak zależności przedstawiane na naszych wykresach lub sformułowane przez nasze równania, które podsumowują rezultaty eksperymentów przeprowadzanych w znormalizowanych warunkach. Inni wolą konstruować teorie w taki sam sposób, w jaki podchodzą do planowania eksperymentu: budują teorie w związku z określonymi tematami, nad którymi pracują, podobnie jak projektują eksperymenty przystosowane do tych tematów. Tak więc zamiast tworzyć większe systemy psychologiczne, przedstawiają oni teorie zapominania, teorie kształtowania postaw lub teorie słyszenia. Biorą one pod uwagę ograniczony zbiór faktów i zależności, toteż możemy je nazwać systemami miniaturowymi dla odróżnienia od systemów bardziej ambitnych, które prowadzą do powstawania szkól psychologicznych.

Miniaturowy system stara się wyjaśnić zbiór faktów, odnoszących się do określonego tematu, zgodnie z przyjętymi zasadami, które mają tłumaczyć te fakty. W historii nauk fizycznych i biologicznych spotykamy wiele systemów o ograniczonym zakresie. W fizyce lub chemii uczymy się o prawach gazowych odnoszących się do objętości, ciśnienia i temperatury. Prawa te dotyczą ograniczonego zakresu faktów, który zyskał na znaczeniu (dzięki prawu rozszerzalności gazów Gay-Lussaca) w związku z teorią atomu. W biologii prawa dziedziczenia Mendla reprezentują ważny zespól systematycznych zależności o bardziej ograniczonym zakresie niż na przykład teoria ewolhcji. W późniejszym okresie rozwoju mendlowskiej teorii, zasady mutacji nabrały znaczenia ze względu na swe powiązania z teorią ewolucji. Tak więc miniaturowe systemy nie pozostają w izolacji, jeśli wyrażają ważne zależności, początki ich jednak są skromne i ostrożne: starają się bowiem uporządkować niektóre wybrane zagadnienia w obrębie nauki, której są częścią.