Przykład myślenia opisanego powyżej można analizować zgodnie z ogólnym schematem zaproponowanym w 1910 roku przez JOHNA DEWEYA. W schemacie tym rozumowanie zostało potraktowane jako ciąg kroków następujących po sobie w określonym porządku:
– 1. Przeszkoda. Osoba dążąca do celu napotyka przeszkodę.
– 2. Diagnoza. Zlokalizowane zostaje źródło trudności i rozważona jej struktura. Wykorzystana jest tu analityczna zdolność abstrahowania i tworzenia pojęć.
– 3. Hipoteza. Osoba formułuje jedną lub więcej hipotez. Na tym etapie uaktywnia się wyobraźnia twórcza.
– 4. Dedukcja. Zostaje podjęta próba znalezienia takich konsekwencji nasuwającej się hipotezy, które zachodzą pod warunkiem jej prawdziwości. Wykorzystywane są tu logika i doświadczenie.
– 5. Weryfikacja. Następuje konfrontacja przewidywanych konsekwencji z faktami. Na tym etapie przeprowadzane są obserwacje i eksperymenty.
Jeśli zastosujemy ten pięcioetapowy schemat do naszego eksperymentu z wielokrotnym wyborem, możemy uznać, że test stanowił przeszkodę. (Zwróćmy uwagę, że wiele przeszkód, na jakie natrafiamy w codziennym życiu, ma podobnie fakultatywny charakter. Część ludzi, kierując się ciekawością, chce zrozumieć istotne dla nich kwestie jak najpełniej, podczas gdy inni uważają że brak wiedzy nie jest przeszkodą w utrzymaniu dobrej samooceny.)
Osoba badana postawiła swą pierwszą hipotezę – będącą właściwie zgadnięciem na zasadzie „chybił trafił” – że klawisz po lewej stronie jest klawiszem właściwym dla pierwszej próby. Osoba ta wiedziała, że nie musi dedukować i że zostanie poinformowana, jeśli wybór okaże się właściwy. Zweryfikowała więc swoją hipotezę przez naciśnięcie klawisza i okazało się, że jest to prawidłowa odpowiedź.
Teraz problem polegał na tym, by dowiedzieć się, jaka to cecha przycisku po lewej stronie zadecydowała o poprawności wyboru. Osoba badana na chybił trafił postawiła hipotezę, że istotną cechą jest „bycie na końcu, po lewej stronie”. Wnioskuje zatem, że następny klawisz, który powinna wybrać, to klawisz po lewej stronie, i weryfikuje tę hipotezę doświadczalnie. Tym razem ostatni przycisk po lewej stronie okazuje się błędnym wyborem.
Na tym etapie badana osoba wypróbowuje wszystkie klawisze, aż okaże się, że właściwy przycisk znajduje się na ostatnim miejscu po prawej stronie. Poprzez wyabstrahowanie cechy „bycia na końcu” sformułowała pojęcie „końcowości” i zbudowała nową hipotezę, że klawisz właściwy dla wszystkich prób znajduje się zawsze na końcu, choć nadal brakowało jej pewności, o który koniec w danej próbie chodzi. Doszła do przekonania, że jedynymi przyciskami, które należy sprawdzić w kolejnej próbie, są przyciski końcowe. Zweryfikowała ten wniosek odkrywając, że właściwy klawisz nie znajdował się po tej samej stronie co poprzednio.
Osoba badana tworzy na tym etapie pojęcie „naprzemiennych końców” poprzez wyabstrahowanie i połączenie ich „naprzemien- ności” i „końcowości”. Ostateczna hipoteza – że właściwy klawisz występuje na końcach na zmianę: raz po lewej, raz po prawej stronie – zakłada, że przy następnej próbie należy wskazać ostatni klawisz po prawej stronie. Sprawdzając tę konkluzję, badana osoba dokonuje ostatecznej weryfikacji.
Leave a reply