Stwierdziliśmy, że zwierzęta nie są zdolne do posługiwania się rozumowaniem w rozwiązywaniu własnych problemów. Rozumowanie jest taką formą myślenia, w której możliwe rozwiązania są weryfikowane symbolicznie. Ponieważ tylko ludzie dysponują odpowiednimi językami i systemami notacji, zatem jedynie oni potrafią rozumować. Zwierzęta muszą fizycznie weryfikować własne reakcje.

Na początku naszego stulecia psycholog ROBERT S. WOODWORTH sformułował następującą opinię na temat zmienności poziomu intelektualnego: „Bystre dziecko, bystry dorosły. Tępe dziecko, tępy dorosły. Jest to reguła, a wyjątki ją tylko potwierdzają”.

Jak sama nazwa wskazuje, czucie trzewne odnosi się do odczuć powstałych w narządach wewnętrznych, takich jak: żołądek, jelita, wątroba, serce, pęcherzyk żółciowy czy narządy płciowe. Wiedza chirurgiczna pokazuje już od dawna, że nawet bez znieczulenia narządy wewnętrzne mogą być nacinane i cewnikowane, nie wywołując bólu. Na tej podstawie sądzono niegdyś, iż narządy wewnętrzne nie są unerwione czuciowo. Doświadczenia laboratoryjne dowiodły jednak, że organy wewnętrzne odpowiadają na bodźce termiczne oraz rozciąganie ich ściany. Później zauważono też, że czucie z narządów wewnętrznych nie ma tak dokładnej lokalizacji jak zmysły słuchu, smaku czy równowagi. Z powodu nie dającego się precyzyjnie określić pochodzenia różnych wrażeń z trzewi wielu psychologów kwestionuje propozycję zaliczania trzewi do organów zmysłów.

W 1885 roku niemiecki psycholog HERMAN EBBINGHAUS rozpoczął słynne eksperymenty mające na celu zbadanie zjawiska zapamiętywania. Jego technika nie wymagała innej aparatury niż zegar i metronom. Eksperymenty przeprowadzał na sobie. Uczył się na pamięć materiału złożonego z serii bezsensownych sylab, takich jak MOG, FID, TAZ i JUM. Sylaby te powstały przez wstawienie samogłoski pomiędzy dwie spółgłoski, wszystkie wybrane metodą losową. Ebbinghaus czytał serie sylab wielokrotnie, aż do momentu kiedy mógł je bezbłędnie odtworzyć. Wynikiem był całkowity czas spędzony na czytaniu, które odbywało się w ustalonym tempie odmierzanym uderzeniami metronomu – 150 razy na minutę.

Podobnie jak mózg kręgowców zbudowany jest według prostego wzoru w postaci posiadającej trzy zgrubienia rurki, która rozwinęła się w skomplikowany mózg wyższych zwierząt i człowieka, tak samo podstawowym modelem odbierania bodźców z otoczenia i reagowania na te bodźce jest model luku odruchowego. Wrażliwość i kurcz- liwość są pierwotnymi właściwościami protoplazmy występującymi w organizmach jednokomórkowych, lecz w miarę rozwoju układu nerwowego proces reagowania na bodźce różnicuje się na procesy: o d- bierania bodźców, przekazywania i integracji impulsów nerwowych oraz aktywizacji mięśni i gruczołów. Wyspecjalizowane receptory przekształcają energię odbieraną z otoczenia w impulsy nerwowe. Nerwy i ośrodkowy układ nerwowy umożliwiają połączenia nerw’owe: efektory z kolei przekształcają impulsy nerwowe -w działanie. Z terminologii luku odruchowego korzysta psychologia S-R, o której była mowa w rozdziale pierwszym.

Ta najbardziej rozpowszechniona teoria, opierając się na ogólnym założeniu, że stany deprywacji są podłożem popędu, wyraża się w następującym stanowisku: potrzeby cielesne dają początek popędom jako swej psychologicznej reprezentacji: popędy z kolei wzbudzają aktywność tak długo, aż zostanie osiągnięty cel – przedmiot dążeń, czyli przynęta, która może zredukować popęd poprzez zaspokojenie potrzeby. Znanym przykładem jest głód. Pusty żołądek daje początek popędowi głodu, który pobudza organizm do aktywności, dopóki nie zdobędzie pokarmu (przynęta) i, jedząc, nie zredukuje popędu. Należy odróżniać potrzebę i popęd. Pozbawione pokarmu zwierzę może jednak nie być głodne: popęd można nieraz zre- dukować, nie zaspokajając potrzeby, np. przez podawanie głodnemu zwierzęciu sacharyny, która jest pozbawiona wartości odżywczej. Teoria potrzeby-popędu-przynęty została dosyć powszechnie przyjęta w związku z hipotezą, że redukcja popędu stanowi podstawę działania nagrody przy wzmacnianiu uczenia się (z pojęciem tym spotkamy się w rozdziale 9).

Dobrym sposobem przedstawienia natury i zalet rozumowania może być przykład trzech osób rozwiązujących łamigłówkę. Nadajmy im imiona: Tom, Dick i Harry. Wręczmy każdemu zestaw pięciu małych klocków, pokazanych na rycinie 26, z instrukcją połączenia ich w taki sposób, by utworzyły idealny kwadrat, bez żadnych luk. Załóżmy, że każdy z mężczyzn przyjmie odmienną strategię.

Rozważyliśmy sposób, w jaki następuje selekcja prawidłowej reakcji spomiędzy wielu reakcji możliwych. Teraz przeanalizujemy, jak dochodzi do pojawienia się właściwej reakcji wówczas, gdy wywołuje ją bodziec inny niż bodziec pierwotny, ale taki, który jest z nim skojarzony.

Jeśli usilnie wpatrywałeś się w jakiś jasny obiekt, a on nagle zniknął, będziesz dalej widział obraz tego przedmiotu. Skłonny jesteś pomyśleć, że widzisz rzecz, której nie ma. Tak właśnie jest. Jest to powszechne doznanie wzrokowe zwane powidokiem, zjawisko często demonstrowane i wyjaśniane w laboratoriach psychologicznych. nie należy do częstych, codziennych doświadczeń. Przykładem jest żółtawa plama powstająca „przed oczyma” po patrzeniu na słońce. Wpatrując się przez kilka chwil w rycinę 6, możesz doświadczyć powidoku zaraz po zdjęciu wzroku z rysunku.

Spośród dyspozycji motywacyjnych, omawianych w tym rozdziale, dwie – popęd płciowy i agresja – odgrywają szczególnie doniosłą rolę w systemie psychoanalizy (opartym na pracach Zygmunta Freuda). Freud początkowo uważał popęd płciowy za główną siłę popędową: zgodnie z jego poglądem, energia psychiczna poruszająca ludzi, zwana libido,, jest pochodzenia wyłącznie seksualnego. Z czasem, gdy wziął pod uwagę okrucieństwa człowieka, także agresji wyznaczył rolę pierwotnego, „instynktowego” popędu, W pewnym okresie Freud przeciwstawiał sobie te dwa popędy jako instynkt życia i instynkt śmierci, łecz współcześni zwolennicy Freuda zadowalają się zazwyczaj określeniem tych dwóch popędów (płciowego i agresji) jako tworzących instynktowe podłoże zachowania człowieka.

Nadmierna stymulacja kanałów półkolistych powoduje zawroty głowy i utratę równowagi. Chyba każdy przekonał się, że jeśli zacznie obracać się wokół własnej osi, po czym nagle zatrzyma się, poczuje, iż otoczenie kręci się nadal. Można wyjaśnić to tym, że płyn w kanałach porusza się dalej, zgodnie z siłą bezwładności.

Co mamy na myśli mówiąc, że komuś udało się nauczyć czegoś? Na ogół myślimy, że – niezależnie od tego, czy sam dokonał wielkiego odkrycia, czy też nie – zapamiętał coś. Pamięć jest więc dowodem, że coś zostało wyuczone.