Nierównomierny charakter zmian w okresie dorastania uwypukla niektóre społeczne i emocjonalne problemy tego okresu (tak np. istnieje pogląd, że okres dorastania jest wiekiem niezręczności). Odpowiada to prawdzie w odniesieniu do społecznego zachowania pewnej części młodzieży, lecz nie jest słuszne, jeśli wziąć pod uwagę koordynację ruchów związanych z rozwojem fizycznym.

Głównym czynnikiem wpływającym na ostrość słuchu u człowieka jest wiek. S.J. CROWF. badając setki ludzi w wieku od 20 do 70 lat, odkrył wiele ciekawych faktów dotyczących słuchu. Dowodzą one, że niskie dźwięki, o częstotliwości mniejszej niż 1000 Hz, czyli 1000 drgań w ciągu jednej sekundy, są jednakowo słyszalne we wszystkich grupach wiekowych. Na ogół ostrość słyszenia dźwięków o wyższej częstotliwości (powyżej 8000 Hz) obniża się na skutek procesu starzenia się. 1 tak, górna granica dla osób pomiędzy 20 a 40 rokiem życia była bliska 16 000 Hz. W wieku 40-60 wynosiła 10 000 Hz, powyżej zaś 60 lat – 8000 Hz.

Na pytanie, co słyszymy: długość fali czy dźwięki, możemy odpowiedzieć: dźwięki. Wiemy już, że ucho ma wyjątkową zdolność przekształcania drgań powietrza w zintegrowane wzorce dźwięku. W tym miejscu w większości książek psychologicznych opisuje się fizyczną charakterystykę dźwięku z uwzględnieniem jego wysokości, barwy, natężenia i głośności. Informacje te powinny znaleźć się raczej w podręcznikach fizyki. Dla naszych celów skoncentrujemy się na słyszeniu i jego wpływie na zachowanie. Nie wszystkie fale dźwiękowe są słyszalne dla ludzkiego ucha. U większości osób ucho reaguje na częstotliwości od 25 do 20 000 drgań na sekundę. Podkreślamy słowo „ludzki”, ponieważ wiele gatunków zwierząt reaguje na wyższe częstotliwości dźwięku, powyżej 20 000 drgań na sekundę, zwykle niesłyszalnych dla ucha ludzkiego. Na przykład pies reaguje na wysokie dźwięki niesłyszalne dla człowieka. Ulubioną praktyką treserów cyrkowych jest nauczenie psa reagowania na pewne dźwięki o wysokiej częstotliwości. Wysyłając te dźwięki, równocześnie mówią do psa, wywołując wśród publiczności wrażenie, że zwierzę wykonuje skomplikowane polecenia słowne.

Wymienione wyżej etapy opisuje się w odniesieniu do osoby, będącej przedmiotem uczuć. Gdy dziecko rośnie, przedmiot uczuć powinien się zmieniać. Rozwój może się jednak zatrzymać na każdym z tych etapów. Tak więc, niektórzy dorośli są nastawieni narcystycznie, niektórzy są zależni od rodziców, a niektórzy są homoseksualistami. Nawet w normalnym rozwoju występują zwykle fragmentaryczne pozostałości wcześniejszych powiązań, tak że przejście od jednego etapu do drugiego nie musi być wyraźne. Gdy rozwój jest zahamowany w skrajnym stopniu, aby pomóc danej jednostce wejść w bardziej normalne w dojrzałym wieku stosunki, musimy wiedzieć, dlaczego normalny rozwój nie wystąpił.

Gdy warunki spowodują, że organizm znajdzie się pod wpływem wielkiego obciążenia czy nacisku (stressu), mechanizmy homeostatyczne przestają funkcjonować tak płynnie, jak zwykle: jeśli stress trwa nadal, organizm może ulec uszkodzeniu nawet na skutek swych własnych wysiłków, by sprostać stressowi. Wiele rodzajów czynników i zdarzeń może być przyczyną tego, że organizm znajdzie się w warunkach stressu: infekcje, napięcie nerwowe, obrażenia cielesne, nadmierne gorąco lub zimno, zmęczenie fizyczne. Warunki współczesnego życia sprawiają, że niektórzy ludzie przez długie okresy ulegają działaniu stressu. Gdy staramy się zrozumieć, co się dzieje z takimi ludźmi, wówczas musimy rozważyć fizjologiczne mechanizmy przystosowania do stressu.

Jest rzeczą dobrze znaną, że niższe formy zwierzęce łatwo regenerują utracone części ciała, Płaziniec może być przecięty na dwie części, a wkrótce jednej z nich wyrośnie głowa i drugiej ogon, powstaną dwa kompletne plazińce. Jaszczurka może stracić ogon, a wyrośnie jej nowy. Takie obserwacje i wspomniane wyżej eksperymenty wywołały kilka lat temu pewien optymizm co do granic plastyczności, tak że na przykład chirurdzy, zajmujący się uszkodzeniami nerwów twarzowych, z ufnością przeszczepiali nerwy ruchowe barku do mięśni twarzy, oczekując, że zostanie przywrócone normalne funkcjonowanie mimiki twarzy. W ostatnich latach nastąpił odwrót od tych poglądów, a obecnie uważa się, że plastyczność na wielu poziomach układu nerwowego jest bardzo ograniczona mimo ogromnych zdolności do uczenia się, pamiętania i rozwiązywania problemów charakterystycznych dla różnych zwierząt i człowieka.

W poprzednim podrozdziale zajmowaliśmy się odmianą uczenia się zwaną warunkowaniem klasycznym. Innym ważnym rodzajem warunkowania jest uczenie się zachowań sprawczych. Różni się ono od warunkowania klasycznego tym, że brak jest konkretnego bodźca, który wywoływałby jednoznaczną reakcję sprawczą. BUR- RHUS F. SKINNER, główny autor badań nad zachowaniem sprawczym, uważa, że zachowanie to jest raczej emitowane przez organizm, niż wywoływane przez bodziec.

Uczenie się mowy stanowi inny aspekt rozwoju, który można zrozumieć jedynie w świetle wzajemnego współdziałania potencjalnych możliwości biologicznych i kształtującego wpływu kultury. Po osiągnięciu właściwego stopnia rozwoju biologicznego (tj. dzięki dojrzewaniu) dziecko może nauczyć się mówić. Kultura (tj, mowa, którą słyszy) decyduje o tym, co dziecko w rzeczywistości mówi,

Nowo wyuczona reakcja warunkowa jest dość zgeneralizowana zarówno w odniesieniu do bodźca, jak i do reakcji. Pies, nauczony ślinienia się na dźwięk dzwonka o określonym brzmieniu, będzie ślinił się również wtedy, gdy posłyszy dzwonek brzmiący inaczej. Oprócz ślinienia będzie przejawiał także inne reakcje. Dopiero w toku dalszych ćwiczeń można nauczyć zwierzęta różnicowania bodźców. Jeśli pożywienie towarzyszyć będzie potem tylko niektórym dźwiękom, o określonej wysokości tonu, zwierzę stopniowo przestanie reagować na dzwonki o innym brzmieniu.