Problem instynktownego zachowania się

Słowa „instynkt” stosowano dawniej dla wytłumaczenia takiego zachowania, które obecnie rozważa się przy użyciu pojęcia „dojrzewanie”. Instynktem nazywano niewyuczone, złożone, ukierunkowane na cel zachowanie, charakterystyczne dla danego gatunku, takie jak budowanie gniazd u ptaków lub skomplikowane zachowanie pszczół w roju. Słowo to stosowano również często w odniesieniu do zachowania ludzkiego. Miłość macierzyńska stanowiła przykład instynktu rodzicielskiego, wojny – instynktu agresywnego, różne formy społecznego zachowania się – instynktu stadnego.

Zagadnienie, czy człowiek ma instynkty, było przedmiotem gwałtownej polemiki w latach dwudziestych naszego wieku. Polemika ta odegrała pewną rolę w dyskusji nad względnym znaczeniem czynników dziedzicznych i środowiskowych: ci, którzy wierzyli w instynkty, przypisywali dziedziczności decydujący wpływ na rozwój. Przeciwnicy ich jednak odnieśli zwycięstwo, ponieważ wyznawcy instynktów nie mogli się pogodzić ani co do liczby, ani co do rodzaju posiadanych przez człowieka instynktów'. Ze względu na długi okres niemowlęcy u człowieka i wielką doniosłość uczenia się dla całej jego działalności pojęcie instynktu nie okazało się pomocne w badaniu ani w zrozumieniu zachowania człowieka.

Problemy wysuwane w badaniach nad instynktem mają jednak istotne znaczenie i obecnie ponownie stały się przedmiotem zainteresowania pod wpływem grupy europejskich zoologów, którzy nazywają siebie etologami (Tinbergen, 1951: Hinde, 1S59), Chociaż początkowo stosowali oni termin ,,instynkt”, obecnie wolą mówić o zachowaniu specyficznym dla gatunku, aby uniknąć sporów, do których prowadzi pojęcie instynktu. Wskazując na bogactwo form zachowania specyficznego dla gatunku, czy to wrodzonego, czy wyuczonego, widzą w nim wynik wspólnego oddziaływania dojrzewania i środowiska (jak w przypadku odruchu podążania), które stanowi jedną z dziedzin zapoczątkowanych przez nich badań.