Motywy biologiczne – popędy

Niektóre motywy, zwłaszcza te, które mają wyraźne odpowiedniki fizjologiczne, można łatwiej niż inne badać w laboratorium. Naszą szczegółową analizę motywów możemy zacząć od rozpatrzenia popędów głodu, pragnienia i bólu, których doniosłość dla zachowania życia organizmów w różnych okolicznościach zewnętrznych jest oczywista. Pojęcie popędu zwykle implikuje stan związany z brakiem czegoś potrzebnego do życia lub z działaniem szkodliwego czynnika, co nadaje zachowaniu pewną gwałtowność, lecz, jak się przekonamy, niektóre inne rodzaje motywów też można nazwać popędami.

Popędy badamy zwykle w formie wzbudzonych motywów. Żadna dyspozycja motywacyjna nie przejawi się w zachowaniu bez pewnego rodzaju aktywizacji czy pobudzenia. Z fizjologicznego punktu widzenia pobudzenie może mieć formę (1) impulsów nerwowych, wywołanych przez bodźce ze środowiska bądź z wewnątrz organizmu, (2) chemicznych czy hormonalnych zmian, dochodzących do ośrodków nerwowych lub mechanizmów homeostatycznych oraz (3) procesów powstałych w samym ośrodkowym układzie nerwowym. Wiele bodźców zmysłowych ma znaczenie motywacyjne jako czynniki pobudzające, np. woń samicy w okresie rui pobudza seksualnie samca, cierń w stopie drażni wędrowca. Bodźce te mogą być pochodzenia wewnętrznego, jak w przypadku skurczów żołądka wywołujących bolesne paroksyzmy głodu. Istnieje też obszerny eksperymentalny materiał dowodowy, który świadczy o doniosłej roli hormonów jako czynników pobudzających zachowanie, zwłaszcza zachowanie związane z czynnościami seksualnymi. O spontanicznej aktywności mózgu wspominaliśmy poprzednio (w rozdziale drugim), lecz nadal jest kwestią domysłów, w jaki sposób w niektórych przypadkach mózg może spontanicznie wyznaczać rytm pobudzenia motywacyjnego. Wskazaliśmy już na znaczenie tworu siatkowatego jako mechanizmu pobudzającego, a także na specyficzne właściwości regulacyjne podwzgórza.

Badania nad głodem pozwalają nam zrozumieć niektóre aspekty motywacji. Potrzeba pokarmu wynika ze zmniejszania się ilości odżywczych substancji we krwi. Stan ten wywołuje u zwierząt niespokojną aktywność, a u człowieka świadomość pożądania pokarmu. Gdy we krwi brak substancji odżywczych, potrzeba uzupełnienia ich powoduje nasilenie skurczów żołądka. Skurcze te są źródłem bodźców wewnętrznych, które z kolei są częścią stanu pobudzenia: aktywizują one organizm i są źródłem bolesnych paroksyzmów głodu.