Teoria poznawcza kładzie nacisk na pewien rodzaj poznawania czy przewidywania zdarzeń w drodze spostrzegania, myślenia, czy sądzenia, jak w przypadku oceny prawdopodobieństwa lub dokonywania wyboru na podstawie względnej wartości. Interpretacja poznawcza, o czym przekonamy się w kilku miejscach w tej książce, przeciwstawia się na ogół interpretacji typu bodziec-reakcja, aczkolwiek oba te rodzaje intepretacji nie muszą być sprzeczne.
W celu zapoznania się z historią psychologii lub z historią poszczególnych zagadnień najlepiej będzie skorzystać z następujących książek: Boring A history of experimental psychology (2 nd. Ed., 1950) i Murphy Historical introduction to modern psychology (Rev. Ed., 1949).
Testy zdolności wykazują nikłe różnice pomiędzy mężczyznami a kobietami. Pod względem uznawanych społecznie osiągnięć kobiety pozostają jednak daleko w tyle za mężczyznami. Na starej liście tysiąca najwybitniejszych osobistości świata znajdowały się tylko trzydzieści dwie kobiety (Cattell, 1903). Na sporządzonej przez Lehmana liście na 116 godnych uwagi młodych twórców, którzy w jakiejkolwiek dziedzinie dokonali czegoś doniosłego przed dwudziestym drugim rokiem życia, były jedynie trzy kobiety, a wśród starszych, wybitnych twórców i odkrywców nie występuje na jego liście żadna kobieta. W paru jednakże dziedzinach, kobiety stanowią znaczny procent uznanych specjalistów (tj. takich, których nazwiska pojawiają się w słownikach biograficznych lub podawane są w publikowanych wykazach doniosłych osiągnięć). Pozostawiając na boku zawód aktorski, gdzie ze względu ńa role potrzebne są kobiety, zauważymy, że dziedziną najbardziej przez nie opanowaną jest literatura dziecięca: 46% uznanych autorów amerykańskich stanowią kobiety. Kobiety reprezentują co najmniej piątą część amerykańskich autorów w innych dziedzinach literatury, piątą część rzeźbiarzy, lecz nie stanowią nawet pięciu procent wybitnych postaci w żadnej dziedzinie nauki (Lehman, 1953).
Wszystkie motywy społeczne odnoszą się do innych organizmów. Od motywów tych może zależeć zachowanie gatunku, lecz dla życia jednostki nie mają tine tak wielkiego znaczenia, jak motywy wymienione poprzednio Tak więc motyw seksualny ma istotne znaczenie dla reprodukcji gatunku, lecz jednostka może przeżyć całe swe życie bez zaspokojenia tego motywu. Z przetrwaniem gatunku wiążą się ściśle także motywy rodzicielskie skłaniające do opiekowania się bezradnym potomstwem oraz inne motywy afiliacyjne (tzn. szukanie towarzystwa innych łudzi), które umożliwiają życie w grupie. Motywy związane z dominacją i uległością, z agresją i poniżaniem się są bardziej złożone, lecz spotyka się je zarówno u człowieka, jak i w świecie zwierzęcym, Nie wszystkie motywy społeczne są afiliacyjne- jedne skłaniają nas do szukania towarzystwa innych ludzi, inne – do unikania ich, albo wręcz do atakowania ich. Wspólne dla motywów społecznych jest to, że odnoszą się one do innych organizmów należących zwykle, choć nie zawsze, do tego samego gatunku.
Czytelnik zapyta oczywiście, czy przejście kursu psychologii pomoże mu w układaniu sobie stosunków z ludźmi i w rozwiązywaniu osobistych trudności? Czy lepiej będzie znał się na ludziach? Czy będzie umiał mądrzej układać swoje plany na przyszłość? Psychologowie nie tylko brali udział w pierwszych eksperymentach, w których dokonano tego odkrycia, lecz również przeprowadzili pewną ilość dalszych eksperymentów, aby ustalić, jak dalece podobne są reakcje na elektryczne drażnienie mózgu do skutków wywołanych zewnętrznym bólem lub nagrodą w formie pokarmu. Przeprowadzono na przykład badania nad „reakcją na konflikt”, poddając spragnionego szczura wstrząsowi elektrycznemu w chwili, gdy usiłował pić. Szczur zbliżał się do wody i od razu cofał się ze strachem, przybierając charakterystyczną postawę. Gdy wstrząs wywoływano za pomocą elektrody osadzonej w mózgu, szczur zachowywał się dokładnie tak samo, jak gdyby prąd poraził go w pysk (ryc. 1-1). Wydaje się zatem prawdopodobne, że wstrząs za pośrednictwem elektrody jest równoważny podrażnieniu bólowemu.
Synaptyczne połączenia pomiędzy neuronami mają ogromne znaczenie, ponieważ tu właśnie zachodzi „przełączanie” impulsów, umożliwiające – dzięki współdziałaniu grup neuronów – torowanie, hamowanie, koordynację i integrację impulsów. Pojedynczy neuron przekazuje impuls, czyli „wyładowuje się”, gdy impulsy dochodzące do niego stają się wystarczająco silne. Ponieważ przed tym jego akson niczego nie przekazuje, mówi się, że neuron działa według zasady „wszystko albo nic”. Neuron przekazuje pojedynczy impuls, a następnie przez parę tysięcznych sekundy jest nieczynny (co zwie się okresem refrakcji). Nie jest to jednak wyczerpujący opis działania neuronu. Ostatnie badania ujawniły w dendrytach aktywność trwającą znacznie dłużej (15 do 30 tysięcznych sekundy), powoduje ona prawdopodobnie elektryczne efekty o zmiennym nasileniu,-które przejawiają się w EEG (Bishop i Clare, 1952: Li, Cullen i Jasper, 1956). Obudziło to nowe zainteresowanie aktywhością stopniowaną, w odróżnieniu od aktywności typu „wszystko albo nic”, lecz badania te są jeszcze bardzo świeżej daty. i wypływające z nich konsekwencje nie są jeszcze w pełni wyjaśnione.
Aczkolwiek poszczególne czynności rozwijają się w określonej kolejności, niektóre niemowlęta osiągają poszczególne etapy wcześniej niż inne. Prostokąty pokazują granice wieku, w których 95% niemowląt, pacjentów poradni dla zdrowych dzieci, przyswoiło sobie określone umiejętności. (Źródło: Aldrich i Nerval, 1946). ka, Gua, miała siedem miesięcy. Gua i Donald byli karmieni i ubierani jednakowo, jednakowo ich karano i pieszczono, jednakowo przemawiano do nich. Gua znacznie szybciej niż Donald opanowała takie czynności, jak skakanie, wypełnianie rozkazów, otwieranie drzwi, jedzenie za pomocą łyżki, picie ze szklanki. Wykazywała ona o wiele szybsze tempo dojrzewania niż Donald, jednakże pod koniec dziewiątego miesiąca eksperymentu Donald, mający wolniejsze tempo, lecz wyższy końcowy poziom rozwoju, dogonił Guę i przewyższał ją pod każdym względem z wyjątkiem siły mięśniowej (Kellogg i Kellogg, 1933).
Jak widzieliśmy, regularny rozwój organizmu rozpoczyna się na długo przed urodzeniem. Przebieg rozwoju płodowego regulują własne tkanki nowego organizmu, aczkolwiek normalny rozwój wymaga ciągłej ochrony i pokarmu, których dostarcza ciało matki. Niemowlęta urodzone przedwcześnie mogą stanowić dowód na to, że synchronizacja rozwoju jest regulowana wewnętrznie: utrzymywane przy życiu w inkubatorze, który naśladuje środowisko wewnątrzmaciczne, rozwijają się prawie w takim samym tempie, jak dzieci pozostające w macicy przez normalny okres ciąży.
We wczesnych stadiach rozwoju jakiejś nauki niezbędne jest zbadanie terenu, zaznajomienie się z zależnościami, które później staną się przedmiotem bardziej precyzyjnych badań. Staranna obserwacja zachowania zwierząt i ludzi (włączając tu obserwacje naszych własnych świadomych procesów) jest punktem wyjścia dla psychologii. Badania nad gibbonami w ich naturalnym środowisku w Syjamie mogą dostarczyć takich wiadomości o ich organizacji społecznej, które pomogą nam wyznaczyć kierunek naszych badań laboratoryjnych. Badania nad pierwotnymi plemionami pozwalają dostrzec wiele odmian instytucji ludzkich, które uszlyby naszej uwadze, gdybyśmy ograniczyli badania do własnego społeczeństwa. Obserwacja kotki opiekującej się swymi kociakami mówi nam coś o wrodzonym zachowaniu zwierząt. Filmy o nowo narodzonym dziecku zwracają uwagę na pewne szczegóły złożonych form ruchowych, które występują zaraz po urodzeniu. Takie obserwacje naturalnych zjawisk stopniowo przekształcają się w badania eksperymentalne, kiedy stosując kontrolę laboratoryjną normalizujemy warunki obserwacji (ryc. 1-4).
Istnieją dowody, że brak opieki matczynej czasami nawet osłabia dziecko fizycznie i opóźnia jego rozwój. Chociaż dziecko je, nie przybywa mu na wadze, wydaje się apatyczne i ospałe. Stan ten znany jest jako choroba sieroca. W tych przypadkach niektóre szpitale zalecają, aby więcej zajmowano się i opiekowano dzieckiem, co często przynosi zbawienne rezultaty.
Klasyfikacja dyspozycji motywacyjnych i motywów powstałych na podłożu tych dyspozycji służy przede wszystkim do przypomnienia o złożoności motywacji. Nie powinno się tej klasyfikacji uważać za ostateczną ani pozwolić, aby odciągała naszą uwagę od subtelnych współzależności, równoważności i zamienności zachodzących między motywami.
Lata dorastania przechodzą niepostrzeżenie w wiek dojrzały. Zmiany fizyczne okresu dorastania mogą zachodzić jeszcze w dwudziestym roku życia lub później, aczkolwiek najbardziej wyraźne zmiany miały miejsce wcześniej. Nadal występują trudności związane z psychologicznym przystosowaniem, ponieważ w naszej kulturze pierwsze lata wieku dojrzałego to okres silnej rywalizacji.