Monthly Archives Grudzień 2015

W ludzkim doświadczeniu rzadkie są przykłady czystego odbioru wrażeń. Gdy słyszysz dziwny dźwięk, niezależnie od tego jak niezwykły by był, natychmiast kojarzysz go z czymś znanym. Gdy widzisz osobliwy i obcy przedmiot, nieświadomie próbujesz związać go z jakąś formą lub kształtem, który oglądałeś wcześniej. Okolicznością najbliższą czystemu odbiorowi wrażeń mogłaby być sytuacja, w której po raz pierwszy zaprezentowano kolor osobie, która była niewidoma od urodzenia i teraz nagle uzyskała zdolność widzenia.

Zdarza się, że osoby, których dotyczą badania, już nie żyją lub z innych powodów są dla badającego nieosiągalne i nie można z nimi przeprowadzić bezpośredniej rozmowy. Mimo to można analizować ich przypadki, stosując metodę biograficzną. O tym, jak wiele można się w ten sposób dowiedzieć, niech świadczy studium porównawcze historii życia wieluset geniuszy, przeprowadzone przez C.M. COXA. Dzięki porównaniu danych dotyczących ich osiągnięć intelektualnych, jak np. wieku, w którym zaczynali czytać, odczytywać czas na zegarze czy pisać wiersze, Cox wykazał, że w większości przypadków dorosły uznawany za geniusza rozwijał się w dzieciństwie prędzej niż jego rówieśnicy.

Początków agresji u człowieka możemy z powodzeniem szukać w okresie niemowlęcym. Bez wątpienia wiąże się ona po części z potrzebą aktywności. Rozwijające się dziecko jest aktywne, a aktywność wcześniej czy później doprowadzi je do zniszczenia czegoś lub skrzywdzenia kogoś. Wówczas dorośli uznają jego postępek za agresywny, chociaż może on jeszcze nie wyrażać żadnej wrogości. Sears i inni (1953) w badaniu, o którym wspominaliśmy w związku z zależnością, zajmowali się również agresją. Stwierdzili oni, jak można było oczekiwać, wysoką korelację między ogólnym poziomem aktywności a agresją ocenianą przez wychowawczynie: 0,86 dla chłopców i 0,66 dla dziewcząt. Nie można określić na podstawie samych tylko tych liczb, co tu jest przyczyną, a co skutkiem. Aktywnemu dziecku mogą się „przytrafić” agresywne postępki: agresywne dziecko może być aktywne, gdy przejawia swoją agresję.

Fragment zapisu wykazującego wpływ cyklu estralnego u samicy szczura. Maksymalna aktywność wypada na ogól blisko szczytowego punktu rui. (Źródło: Wang, 1923). łają sobie na seksualne zachowanie, dopóki nie są dojrzałe płciowo. Kastracja u samca nie powoduje całkowitego zaniku zachowania kopulacyjnego, jak to jest w przypadku samicy. Ta trwałość zachowania seksualnego u wykastrowanego dorosłego samca kontrastuje z natychmiastowym wygaśnięciem reaktywności płciowej u samicy po usunięciu jej jajników (Beach, 1944).

Prześledźmy zachowanie człowieka, który nauczył się wysyłać i przyjmować telegraficzne wiadomości, posługując się alfabetem Morse’a. Jak jego obecne zachowanie różni się od zachowania, kiedy po raz pierwszy próbował wykonać to zadanie? Jego reakcje są bardziej precyzyjne: prawie nie robi błędów. Jego umiejętności są lepiej zorganizowane: działanie jest jedną równą, szybką i ciągłą akcją, a nie przerywaną serią prób i błędów. Aby osiągnąć taki poziom skuteczności, musiał spędzić wiele godzin na ćwiczeniu.

Behawioryści przeprowadzili wiele eksperymentalnych badań nad zwierzętami. W tym eksperymencie szczur uczy się w labiryncie w kształcie litery „Y” (powyżej) układu ruchów. Po wykonaniu zadania otrzymuje nagrodę w postaci pokarmu dostarczanego przez mechanizm, który znajduje się przy końcu ramienia „Y”. Labirynt jest połączony elektronicznie z pomieszczeniem eksperymentatora (poniżej), gdzie zachowanie szczura jest automatycznie rejestrowane. Zastosowanie nowoczesnego automatycznego wyposażenia pozwala na uzyskiwanie w takich badaniach ogromnej ilości danych. (Źródło: D’Amato i Jagoda, 1960).

W poprzednim rozdziale pokazaliśmy, jak percepcja jest uzależniona od sposobu, w jaki mózg interpretuje wrażenia zarejestrowane przez nasze zmysły. Dzięki temu będziemy mogli zrozumieć proces uczenia się, który polega na różnych sposobach modyfikacji naszych reakcji na oddziałujące na nas bodźce.

Jeśli przebadamy to samo dziecko dwukrotnie za pomocą tego samego testu po wystarczająco długim czasie, by zapomniało zawarte w nim pytania, to okaże się, że wyniki poprawiają się w miarę dorastania. Z pewnością dziecko uzyska lepszy wynik w wieku lat ośmiu niż w wieku czterech lat.

Rozpowszechniony jest pogląd, że w wieku dorastania chłopcy i dziewczęta przechodzą „okres niezgrabności”. Taka niezgrabność mogłaby istotnie wynikać z nierównomiernego rozwoju fizycznego, opisanego powyżej, lecz ten „okres niezgrabności” jest do pewnego stopnia raczej złudzeniem niż faktem.

Uważa się, że dzieci wykazują inne upodobania smakowe niż dorośli. Większość niemowląt przychylnie reaguje na potrawy o smaku słodkim, negatywnie zaś na gorzkie, kwaśne i słone. We wczesnych latach szkolnych dzieci rozwijają indywidualne upodobania smakowe. Wiele wykazuje skłonność do potraw słonych i gorzkich, inne lubią słodkie potrawy. Wszyscy jesteśmy bardziej czuli na wrażenia smakowe w dzieciństwie. Dlatego powinniśmy poznawać wiele smaków sezonowych i egzotycznych przed okresem dojrzewania. Jakkolwiek fizjologiczne u swych podstaw, uczenie takie odgrywa ważną rolę w kształtowaniu upodobań i nawyków smakowych. Uczymy się, jak „kultywować smak” wielu potraw. Rzadko kto polubi smak piwa lub oliwek od pierwszego razu, należy raczej kultywować te wrażenia smakowe poprzez powtarzane doświadczenia.

Celem tej książki jest pokazanie, w jaki sposób psychologia rozwijała się w ostatnim, względnie krótkim okresie, kiedy to zaistniała jako niezależna nauka, oraz wprowadzenie czytelnika w nowsze zagadnienia, na których skupia się zainteresowanie współczesnych psychologów. Będzie również pomocna dla studentów rozpoczynających studia na kierunkach socjologicznych i pedagogicznych. Wypada jednak zaznaczyć, że żadne opracowanie o tak ogólnym charakterze nie obejmie wszystkich problemów danej dziedziny. Warto więc, by osoby bardziej zainteresowane psychologią poszerzały potem swoją wiedzę, korzystając z bardziej szczegółowych opracowań.

Reakcje na ciepło i zimno nie są biegunami tego samego wrażenia, lecz są odrębnymi wrażeniami. Oddzielne zakończenia nerwowe przenoszą z powierzchni skóry informacje o cieple i o zimnie. Można to zaobserwować przy sporządzaniu map receptorów dla czucia ciepła i zimna poprzez dotykanie skóry ciepłymi i zimnymi igłami.