Praktykujący psychologowie wyznają zazwyczaj pogląd, że żaden z owych trendów nie ma monopolu na prawdę. Rzeczywiście – jeśli spojrzymy na określone w powyższej tabeli zakresy zainteresowań poszczególnych szkół, będziemy musieli przyznać, że obraz całości bardziej przywodzi na myśl pięć palców u jednej ręki niż pięć odrębnych rąk. W dalszej części tej książki starać się będziemy zaprezentować osiągnięcia wszystkich szkół. I tak następny rozdział opiera się zasadniczo na ustaleniach, którym początek dał strukturalizm psychofizyczny, a kolejny po nim rozdział – na dokonaniach gestaltystów. Nie zawsze będziemy zaznaczać, która ze szkół stoi za konkretnymi ustaleniami merytorycznymi, ponieważ wszystkie one spełniają warunki naukowości stawiane przez współczesną psychologię.

„Wymaganą reakcją stanowiło różnicowanie między kołem a trójkątem: zwierzęta eksperymentalne widywały koła i trójkąty w swoich klatkach mieszkalnych, a zwierzęta kontrolne nie. (Źródło: Gibson i Walk, 1956). uwagę, że prawie każdy temat nadaje się do badań tego rodzaju: wielkość dostrzegalnej zmiany, oświetlenia w zależności od początkowego poziomu oświetlenia, tempo uczenia się w zależności od wieku uczącego się, strach przed wężami w zależności od uprzednich doświadczeń z nimi. Na ryc. 1-10 czas latencji reakcji (okres czasu między bodźcem a początkiem reakcji) zależy od siły wstrząsu elektrycznego, który dana reakcja przerywa. Zwróćmy uwagę, że metoda graficznego przedstawiania wyników jest bardzo dogodna: zmienną niezależną zaznaczamy wzdłuż linii podstawy (na osi poziomej), a zmienną zależną – na osi pionowej.

W poprzednim rozdziale stwierdziliśmy, że pojęcie jest to ogólne wyobrażenie jakiejś właściwości, oderwanej od konkretnych przypadków, nazwane i traktowane jako odrębny byt. Właściwości takie, jak twardość czy zieloność stanowią typowe pojęcia. Pojęciami są takie siły, jak elektryczność czy grawitacja. Podobnie ma się rzecz z pojęciami dotyczącymi stanów psychicznych, jak w wypadku radości lub przerażenia.

Chociaż frustrujący okres inkubacji wydaje się nieunikniony nawet u twórców genialnych, można go czasem skrócić lub ułatwić poprzez aktywne zaatakowanie problemu. Oto lista pytań dotyczących elementów sytuacji – pytań, które warto sobie zadać. Każde z nich może prowadzić do olśnienia nasuwającego właściwe rozwiązanie.

Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych przeprowadzono serię eksperymentów badających efekty silnej redukcji bodźców sensorycznych u ludzi. Aby ograniczyć do minimum dopływ bodźców z otoczenia, wymagano od uczestników tych eksperymentów, by nie robili nic poza leżeniem w łóżku z zasłoniętymi oczami, zatkanymi uszami i unieruchomionymi kończynami. Niewiele osób potrafiło długo to znosić. Wyniki te sugerują, że człowiek potrzebuje zmiennej stymulacji sensorycznej z otoczenia.

Stosunki pomiędzy dziećmi w rodzinie mogą wywrzeć trwały wpływ na osobowość. W pewnym studium nad rolami osobowościowymi w wielu rodzinach wyodrębniono osiem różnych ról, z których trzy wykazywały pewną zależność od kolejności urodzeń. Były to następujące role: (1) dziecko odpowiedzialne (często pierworodne), (2) dziecko towarzyskie, łubiane (często drugie z kolei) oraz (3) dziecko rozpieszczone (często najmłodsze). Inne role, które w wieloosobowej rodzinie kształtowały osobowość, były następujące: (4) lekkoduch, wysoko ceniący aktywmość towarzyską, (5) dziecko pilne, (6) dziecko izolowane myślące o swych własnych sprawach, (7) dziecko nieodpowiedzialne oraz (8) dziecko chorowite (Bossard i Bali, 1955).

Różnym grupom badanym oferowano różne nagrody za rozwiązanie zadań arytmetycznych. Bez wzglądu na wielkość przynęty wyniki były najwyższe przy szansach sukcesu wynoszącego 50 :50, gdy indywidualny wysiłek zdawał się mieć największy wpływ na rezultaty.

Prymitywne społeczeństwa tłumaczą sobie choroby na wiele sposobów. opanowaniem przez złe duchy, karą za pogwałcenie tabu, zatruciem przez niewidzialne oszczepy wroga, zatrutym pożywieniem, Badacze klasyfikowali kultury według interpretacji, która przeważała w danej kulturze.

Pomiędzy zbyt słabym pobudzeniem, które nie pozwala osiągnąć normalnego poziomu funkcjonowania organizmu ludzkiego, a czynnikami stressowymi, które wywołują choroby i wyczerpanie, leży szeroki zakres warunków umożliwiających normalne funkcjonowanie tego organizmu. Człowiek może prowadzić aktywny lub siedzący tryb życia i w obu przypadkach być zdrowy.

W czasie II wojny światowej w okresie nalotów na Anglię, gdy wiele małych dzieci zostało oddzielonych od rodziców, przeprowadzono szereg badań nad skutkami takiej rozłąki. Dzieci, których rodzice żyli i znajdowali się na miejscu, były często wysyłane do domów dziecka ze stałą opieką, a to ze względu na warunki, w których musieli żyć rodzice spędzający na przykład noce w zatłoczonych podziemnych schronach.

Obecnie przechodzimy od dojrzewania, a więc od regulacji rozwoju przez wewnętrzne czynniki organizmu, do procesu uspołeczniania, gdzie czynniki regulujące pozostają na zewnątrz w stosunku do niemowlęcia i są charakterystyczne dla kultury, w której się ono urodziło. Różne narody stosują wobec dzieci różne praktyki wychowawcze, a nawet w naszym własnym kraju wiele grup społecznych w różny sposób wychowuje swoje dzieci. Chcemy ukazać w miarę możliwości, jak te praktyki kształtują osobowość dziecka i jak przygotowują je do życia w społeczeństwie innych ludzi Wpływy kulturowe działają na człowieka od chwili jego urodzenia – od pierwszego dnia życia zaczynamy dziecko cywilizować.

Stwierdzono, że czynniki psychologiczne związane z karmieniem mogą być równie ważne, jak pokarm dla zadowolenia i spokoju niemowlęcia. Jest rzeczą całkiem możliwą, że czynniki te przynoszą zadowolenie niezależnie od pokarmu, tj. że w kontakcie cielesnym między niemowlęciem a matką jest coś uspokajającego, co nie ma nic wspólnego z faktem, że matka jest źródłem pożywienia. Pewne eksperymenty nad zwierzętami stanowią silne poparcie dla tego przypuszczenia.