Prawdopodobnie każdy miał okazję się przekonać, jak różnie jawi się przedmiot lub wydarzenie, gdy pojawia się w różnym otoczeniu. Jest to spowodowane faktem, że nie postrzegamy przedmiotów jako wyizolowanych elementów. Z powodu naszej wrodzonej tendencji do widzenia rzeczy w zorganizowanych całościach zawsze wizualizujemy je w kontekście lub otoczeniu. Ten całościowy kontekst lub tło, w którym pojawiają się bodźce, wpływa na naszą percepcję tych bodźców.

Bardzo blisko związane ze zmysłem równowagi jest zjawisko zwane kinestezą. Termin ten określa impulsy czuciowe z mięśni, ścięgien i stawów umożliwiające kontrolę koordynacji ruchów ciała. Prościej mówiąc, kinestezą może być zdefiniowana jako świadomość ruchów ciała. Zakończenia nerwowe w mięśniach, ścięgnach i stawach poprzez drogi nerwowe są połączone z różnymi częściami mózgu rejestrującymi wrażenia kinestetyczne. Bodźce pochodzące z mięśni i ścięgien służą nam jako wskazówka w kierowaniu ogromną różnorodnością aktywności ruchowych mięśni podczas wykonywania zarówno tak prostych czynności jak na przykład chwytanie przedmiotu, jak i wysoce skomplikowanych – jak fantazyjny skok z trampoliny.

We wszystkich wyższych formach życia znaczna część procesu rozwojowego zachodzi przed urodzeniem, tak że potencjał dziedziczny w znacznej mierze ujawnia się, zanim dziecko przyjdzie na świat. Aby zrozumieć istotę rozwoju osobniczego, trzeba poznać rozwój przed urodzeniem. Następujące po sobie w określonej kolejności stadia rozwoju embrionalnego pozwolą nam zrozumieć to, co określamy jako dojrzewanie organizmu.

Często się zdarza, że osoby postawione w obliczu sytuacji wymagającej uczenia się zaczynają – jeśli tylko istnieje taka możliwość – od działania na oślep, wypróbowując coraz to nowe reakcje aż do momentu, gdy trafią na właściwą sekwencję czynności. Ludzie na ogół obierają strategię „prób i błędów” w sytuacjach stawiających przed nimi nowe zadania mechaniczne, jak rozwiązywanie drucianej łamigłówki lub – w laboratorium psychologicznym – odwzorowanie schematu widzianego w lustrze. Bardzo niewiele osób rozpoczyna wykonanie tego ostatniego zadania od analizy zasad zwierciadlanego odbicia. Większość po prostu usiłuje poruszać ołówkiem w jednym kierunku, po czym odkrywa, że jest to błędne, zmienia kierunek prowadzenia ołówka, aż wreszcie trafia na właściwą reakcję.

Kiedy na drodze ruchu niewidomego zostanie ustawione krzesło, możemy zaobserwować, że osoba ta ominie je. Podobnie będzie ona wiedziała, czy ktoś znajduje się przed nią, czy za nią. Zdolność ta nazywana jest „szóstym zmysłem” lub tajemniczym rodzajem „widzenia twarzą”, pokrewnym do przypuszczalnej zdolności ludzi normalnie widzących do wyczuwania, że ktoś wpatruje się w ich plecy.

Zainteresowanie naturą ludzką wynika na ogół wyłącznie z ciekawości. Ludzie chcą wiedzieć dla samej wiedzy. Podobnie jak niektórzy usiłują przeniknąć istotę skał i gwiazd, inni pragną zrozumieć człowieka. Zgodnie ze słowami poety Aleksandra Pope’a, że „właściwym studium człowieczeństwa jest człowiek”, chcą wiedzieć, co znaczy być istotą ludzką.

Pierwszym etapem uczenia się jest myślenie albo odkrywanie rozwiązań problemów. W tym samym stopniu, w jakim zwierzęta potrafią rozwiązywać swoje problemy, możemy też przypisywać im myślenie. Ich myślenie jest niezbyt skomplikowane, ponieważ nie wykorzystują one symboli, stąd też nie można go nazwać rozumowaniem. W przypadku zwierząt możemy zatem badać myślenie w jego najprostszej formie. Ich duża dostępność i łatwość, z jaką można kierować ich zachowaniem, sprawiły, że wykorzystywano je w wielu eksperymentach dotyczących uczenia się.

Użyliśmy powyżej pojęcia rzetelności testu. Ponieważ cecha rzetelności dotyczy wszystkich testów, włącznie z testami uzdolnień, które musimy jeszcze omówić, zatem wyjaśnijmy to pojęcie nieco dokładniej.

Węch lub inaczej mówiąc powonienie jest zmysłem rozróżniającym także substancje chemiczne. Zmysł węchu jest pobudzany, gdy gazowe składniki substancji docierają do płynnych wydzielin w nosie. Receptorami węchu są komórki wrzecionowate zlokalizowane w nabłonku węchowym nosa, a połączone z nerwami węchowymi. Zakończenia nerwów węchowych są zlokalizowane w części szczytowej jamy nosowej, nie bezpośrednio na drodze wdychanego i wydychanego powietrza. Taka budowa chroni receptory węchowe przed nadmierną stymulacją. Ta lokalizacja zmusza nas do energicznego wdychania, aby uzyskać „mocny podmuch” słabego zapachu. Bardziej lotne substancje, które rozpadają się na małe cząsteczki, pachną silniej, ponieważ większa ich ilość osiąga receptory. Podobnie jak w przypadku zmysłu smaku eksperymentalnie wyróżniono podstawowe klasy zapachów:

Jak można wytłumaczyć te rezultaty? W układzie- nerwowym musi istnieć jakiś regulator, który kontroluje popęd pragnienia, podobnie jak termostat kontroluje temperaturę w pomieszczeniu. Ustalono eksperymentalnie okolicę w podwzgórzu, gdzie może zachodzić taka regulacja. Pierwsze eksperymenty sprawdzające tę teorię przeprowadzono na kozach, a otrzymane wyniki zweryfikowano później na innych zwierzętach. Jeśli do trzeciej komory (wypełnionej płynem jamy w mózgu, znajdującej się blisko podwzgórza) wstrzyknąć nieco roztworu soli, koza wypija ogromną ilość wody. Wstrzyknięcie czystej wody nie wywołuje takich objawów (Andersson, 1953), Wypływa stąd wniosek, że musi istnieć jakiś „ośrodek mózgowy” wrażliwy na potrzebę wody istniejącą w organizmie i regulujący pragnienie: powstaje przypuszczenie, że mogą istnieć takie „ośrodki” i dla innych popędów: Można wykształcić specyficzne pragnienia innych płynów, takich jak kawa, herbata lub napoje alkoholowe. Popęd pragnienia, podobnie jak popęd głodu, może być modyfikowany przez doświadczenie.

Gdy dzieci przechodzą okres szybkiego wzrostu, w którym występują często znaczne różnice pomiędzy rówieśnikami, przewidywanie ostatecznej jego wysokości budzi nierzadko pewne zainteresowanie.

Gdy istnieje wyraźna rozbieżność pomiędzy tym, co spostrzegamy, a rzeczywistymi faktami, doświadczenie takie określa się mianem złudzenia. Na przykład, gdy wkładasz ołówek do kubka z wodą, ołówek wydaje się zgięty. Oczywiście wiesz, że tak nie