Na podstawie obserwacji Morgana i eksperymentów Thomdike’a możemy dokonać ogólnej charakterystyki procesu, który nazwiemy myśleniem drogą prób i błędów. Zwierzę umotywowane w kierunku zaspokojenia określonej potrzeby (może nią być również unikanie nieprzyjemności), napotyka przeszkodę w realizacji tego celu. Wykazuje zróżnicowaną i nadmierną aktywność, aż w końcu zareaguje w sposób, który prowadzi do rozwiązania problemu.
Jeśli mówimy, że postępki pewnej osoby wynikają z silnego motywu osiągnęć, innej – z wyraźnej potrzeby afiliacji, a jeszcze innej – z dążenia do mocy, to twierdzenia te mogą mieć walor naukowy tylko wtedy, gdy w jakiś sposób możemy mierzyć wzbudzone motywy, określając ich intensywność u danej osoby w porównaniu z innymi, przy możliwie jednakowych warunkach pobudzenia. Opracowano szereg metod, pozwalających oceniać motywy działające u danej jednostki: niektóre z nich już opisywaliśmy. Obecnie możemy przystąpić do podsumowania tych metod.
Jeśli dorastający chłopiec lub dziewczyna może znaleźć oparcie w swoich rówieśnikach, to łatwiej będzie im wtedy wyzwolić się z więzów domowych. Dorastająca młodzież przywiązuje wielką wagę do uznania ze strony grupy rówieśników. Licznych dowodów świadczących o istnieniu takiej potrzeby dostarczają starania młodzieży, by upodobnić się do innych członków swej grupy. Jeśli w szkole panuje moda noszenia niebieskich spodni z wyłożonymi mankietami, prawie wszyscy chłopcy będą się upierać, że muszą nosić niebieskie spodnie z wyłożonymi mankietami. Wyróżnianie się naraziłoby ich na krytykę i odrzucenie.
Dorastająca młodzież nie cieszy się dobrą opinią. Rodzice mają dwa razy więcej kłopotów, gdy ich dzieci wkraczają w okres dorastania: policja ma na pieńku z młodzieżą, która często dopuszcza się różnych wybryków. Zawsze ktoś podnosi „problem młodzieży” i mówi o przestępczości szerzącej się wśród nieletnich. Gdy ulicą pędzi stary samochód pełen hałaśliwych młodzików, wyjący klaksonem i piszczący oponami na zakręcie, wówczas niejeden dorosły zwraca się do drugiego i mówi z pogardą i wstrętem: „banda wyrostków”.
Kiedy powstały pierwsze testy inteligencji, wielu ludzi łudziło się, że wreszcie znaleziono prostą metodę ustalania miejsca, jakie każdy człowiek powinien zajmować w społeczeństwie. W rzeczywistości nie jest to możliwe. Istoty ludzkie są zbyt skomplikowane i zmienne, by można je było klasyfikować za pomocą jakiegokolwiek uproszczonego pomiaru. Wytrwała praca i samodyscyplina często więcej znaczą niż wysoki iloraz inteligencji.
W ostatnim półwieczu procent ludności w wieku powyżej 65 lat wzrósł więcej niż dwukrotnie, chociaż istnieją oznaki, że tendencja ta słabnie. (Biuro Spisu Ludności Stanów Zjedn. Ameryki). znacznie więcej starych ludzi niż dawniej, a tym samym większą doniosłość społeczną mają wszystkie łączące się z tym problemy. Praca i ludzie z nią związani dostarczają człowiekowi emocjonalnego oparcia: ci, którzy osiągają wiek emerytalny, są często nieprzygotowani do tego, aby oparcie to utracić.
Uważa się sugestię, blisko związaną z emocją i silnym uczuciem, za następny czynnik, który powoduje błędy percepcyjne. Nieżyjący już profesor FREDERIC KNIGHT Z Purdus University opisał eksperyment przeprowadzony w klasie szkolnej, gdzie odkorkował butelkę zawierającą, jak oznajmił, delikatne perfumy. Poprosił, żeby uczniowie od razu podnieśli ręce, kiedy poczują ich zapach. Mimo że w butelce była ciecz bez zapachu, prawie wszyscy po kilku minutach podnieśli ręce.
Tony, terier Morgana, nie kierował się bynajmniej ludzkimi motywami psa Pluto z filmów Walta Disneya. Jedyne, co można powiedzieć o rozwiązaniu problemu przez psa, jest to, że nauczył się on otwierać furtkę metodą – jak to Morgan określił – prób i błędów z wykorzystaniem przypadkowego sukcesu.
– Istnieją dwie główne teorie zapominania:
– teoria atrofii oparta na metabolizmie,
– teoria interferencji oparta na zachowaniu.
Jeśli potkniesz się, a jednak nie upadniesz, mówisz wówczas, że „prawie straciłeś równowagę”. Zdolność utrzymywania pozycji pionowej i zmysł równowagi są kontrolowane przez subtelne organy czuciowe zwane kanałami półkolistymi.
Ponieważ płód świnki morskiej został dopiero co wyjęty z ciała matki, nie doznawał poprzednio żadnych pobudzeń pochodzących od bodźców zewnętrznych. Przy słabym pobudzeniu świetlnym oka jedyną reakcją jest jego zamknięcie (po lewej), lecz silniejsze pobudzenie powoduje podniesienie przedniej łapy do drażnionego miejsca. Okres płodowy, 51 dzień: poród następuje normalnie w 68 dniu. (Źródło: Carmichael i Smith, 1939, s. 432). takie wykazują, że pojawianie się określonych form zachowania w ich kolejności rozwojowej zależy bardziej od wewnętrznych procesów wzrostu (tj. wieku płodowego) niż od odpowiednich pobudzeń zewnętrznych (Carmichael, 1954 a).
W okresie pierwszej wojny światowej grupa psychologów amerykańskich, zwanych behawiorystami, przedstawiła nowy pogląd na świadomość, który był równie sceptyczny jak postawa psychoanalityków. Behawioryści dalecy jednak byli od uznania nieświadomości. Freud był im obcy. Główną postacią tego nurtu był JOHN B. WATSON, który początkowo zajmował się eksperymentalnym badaniem zwierząt, gdzie tradycyjne metody psychologii, odwołujące się do świadomości, nieświadomości czy introspekcji, nie miały żadnego praktycznego znaczenia. Tym, co eksperymentator mógł tutaj obserwować, było jedynie zachowanie. Behawioryści uznawali taką metodę za niezwykle cenną, gdyż obserwacja miała charakter obiektywny i wolna była od subiektywizmu badań nad świadomością, introspekcyjnych doznań i wolnych, nieświadomych skojarzeń. Zastosowali techniki wykorzystywane do badań zachowania zwierząt w badaniach nad zachowaniami człowieka. Behawioryści opierali się w znacznej mierze na fizjologii, a ich najistotniejszym wkładem w rozwój psychologii były prace dotyczące reakcji warunkowych. W późniejszym okresie behawio- ryzm watsonowski uległ znacznym przemianom, jednakże jego systematyczne, obiektywistyczne podejście znalazło kontynuatorów w obiektywnej psychologii reprezentowanej między innymi przez CLARKA HULLA i EDWARDA TOLMANA.