Dotąd zajmowaliśmy się zasadami rozwiązywania problemów – wspólnymi uczeniu się zwierząt i ludzi. Podobieństwa te mogły niepokoić tych czytelników, którzy woleliby, aby zwierzęca natura człowieka nie była tak bardzo eksponowana. Inni z kolei byliby może bardziej zainteresowani procesami planowego i celowego uczenia się niż mechanicznym i nierozumnym uczeniem się zwierząt.
Te same wątpliwości, które dotyczą pisarzy, odnoszą się także do tych osób, które sądzą, że ich doświadczenie życiowe daje im kompletny obraz natury ludzkiej. Doświadczenie życiowe może rzeczywiście dawać wystarczające pojęcie o cechach ludzkiej natury, z pewnością jednak nie jest ono kompletne.
Eksperymenty wykazały, że jeśli uczeń próbuje powtórzyć sobie głośno lekcję po przeczytaniu jej parę razy, zaoszczędzi czas poświęcony na trwałe zapisanie jej w pamięci. Pewien badacz, ucząc się serii sylab bezsensownych, wypróbował dwanaście różnych kombinacji czytania i głośnego powtarzania, zaglądając do materiału za każdym razem, kiedy utknął, i odkrył w końcu, że najbardziej ekonomiczną metodą w jego przypadku wydaje się kombinacja sześciokrotnego przeczytania z piętnastokrotnym głośnym powtórzeniem.
Jak widzieliśmy, wyspecjalizowane komórki zwane neuronami są podstawowymi elementami układu nerwowego. Każdy neuron jest żywą komórką posiadającą jądro i inne części wspólne wszystkim komórkom.
Prawdopodobnie każdy miał okazję się przekonać, jak różnie jawi się przedmiot lub wydarzenie, gdy pojawia się w różnym otoczeniu. Jest to spowodowane faktem, że nie postrzegamy przedmiotów jako wyizolowanych elementów. Z powodu naszej wrodzonej tendencji do widzenia rzeczy w zorganizowanych całościach zawsze wizualizujemy je w kontekście lub otoczeniu. Ten całościowy kontekst lub tło, w którym pojawiają się bodźce, wpływa na naszą percepcję tych bodźców.
Bardzo blisko związane ze zmysłem równowagi jest zjawisko zwane kinestezą. Termin ten określa impulsy czuciowe z mięśni, ścięgien i stawów umożliwiające kontrolę koordynacji ruchów ciała. Prościej mówiąc, kinestezą może być zdefiniowana jako świadomość ruchów ciała. Zakończenia nerwowe w mięśniach, ścięgnach i stawach poprzez drogi nerwowe są połączone z różnymi częściami mózgu rejestrującymi wrażenia kinestetyczne. Bodźce pochodzące z mięśni i ścięgien służą nam jako wskazówka w kierowaniu ogromną różnorodnością aktywności ruchowych mięśni podczas wykonywania zarówno tak prostych czynności jak na przykład chwytanie przedmiotu, jak i wysoce skomplikowanych – jak fantazyjny skok z trampoliny.
We wszystkich wyższych formach życia znaczna część procesu rozwojowego zachodzi przed urodzeniem, tak że potencjał dziedziczny w znacznej mierze ujawnia się, zanim dziecko przyjdzie na świat. Aby zrozumieć istotę rozwoju osobniczego, trzeba poznać rozwój przed urodzeniem. Następujące po sobie w określonej kolejności stadia rozwoju embrionalnego pozwolą nam zrozumieć to, co określamy jako dojrzewanie organizmu.
Często się zdarza, że osoby postawione w obliczu sytuacji wymagającej uczenia się zaczynają – jeśli tylko istnieje taka możliwość – od działania na oślep, wypróbowując coraz to nowe reakcje aż do momentu, gdy trafią na właściwą sekwencję czynności. Ludzie na ogół obierają strategię „prób i błędów” w sytuacjach stawiających przed nimi nowe zadania mechaniczne, jak rozwiązywanie drucianej łamigłówki lub – w laboratorium psychologicznym – odwzorowanie schematu widzianego w lustrze. Bardzo niewiele osób rozpoczyna wykonanie tego ostatniego zadania od analizy zasad zwierciadlanego odbicia. Większość po prostu usiłuje poruszać ołówkiem w jednym kierunku, po czym odkrywa, że jest to błędne, zmienia kierunek prowadzenia ołówka, aż wreszcie trafia na właściwą reakcję.
Kiedy na drodze ruchu niewidomego zostanie ustawione krzesło, możemy zaobserwować, że osoba ta ominie je. Podobnie będzie ona wiedziała, czy ktoś znajduje się przed nią, czy za nią. Zdolność ta nazywana jest „szóstym zmysłem” lub tajemniczym rodzajem „widzenia twarzą”, pokrewnym do przypuszczalnej zdolności ludzi normalnie widzących do wyczuwania, że ktoś wpatruje się w ich plecy.
Zainteresowanie naturą ludzką wynika na ogół wyłącznie z ciekawości. Ludzie chcą wiedzieć dla samej wiedzy. Podobnie jak niektórzy usiłują przeniknąć istotę skał i gwiazd, inni pragną zrozumieć człowieka. Zgodnie ze słowami poety Aleksandra Pope’a, że „właściwym studium człowieczeństwa jest człowiek”, chcą wiedzieć, co znaczy być istotą ludzką.
Pierwszym etapem uczenia się jest myślenie albo odkrywanie rozwiązań problemów. W tym samym stopniu, w jakim zwierzęta potrafią rozwiązywać swoje problemy, możemy też przypisywać im myślenie. Ich myślenie jest niezbyt skomplikowane, ponieważ nie wykorzystują one symboli, stąd też nie można go nazwać rozumowaniem. W przypadku zwierząt możemy zatem badać myślenie w jego najprostszej formie. Ich duża dostępność i łatwość, z jaką można kierować ich zachowaniem, sprawiły, że wykorzystywano je w wielu eksperymentach dotyczących uczenia się.
Użyliśmy powyżej pojęcia rzetelności testu. Ponieważ cecha rzetelności dotyczy wszystkich testów, włącznie z testami uzdolnień, które musimy jeszcze omówić, zatem wyjaśnijmy to pojęcie nieco dokładniej.