Category Psychologia

Wśród motywów, jakie chętnie bada się na zwierzętach, występują trzy motywy, których fizjologiczne odpowiedniki trudno ustalić, chociaż działają zupełnie tak, jak gdyby były „popędami” w tym samym sensie, co motywy rozpatrywane powyżej. Są to popędy aktywności, manipulacji i ciekawości. Zwierzę pozbawione sposobności do ruchu będzie starało się zająć jakąś aktywnością ze względu na nią samą (Hill, 1956): małpy, którym dano możność rozbierania mechanicznego urządzenia, robiły to bez żadnej widocznej nagrody poza zaspokojeniem pewnego rodzaju popędu manipulacji (Harlow, Harlow i Meyer, 1950) (ryc. 5-4): można też wykazać, że motywem wielu czynności u zwierząt jest ciekawość (Butler, 1953: Berlyne, 1955).

Receptory i efektory powiązane są za pomocą połączeń nerwowych, czyli tego, co nazywamy „układem nerwowym”. Połączenia te można podzielić na trzy kategorie:

Dzięki tym i innym metodom nasza wiedza o mózgu i jego dzia-' laniu bardzo się rozszerzyła. Chociaż do pełnego zrozumienia budowy i funkcji mózgu jest jeszcze daleko, tajemnicze obszary „białych plam” stopniowo się zmniejszają.

Ostatnio duże zainteresowanie wzbudziło uczenie się „programowane” za pomocą tzw. maszyn uczących: jest to przykład praktycznych konsekwencji eksperymentalnych badań nad uczeniem się. Program stanowi próbę zastosowania tego, co wiemy o zasadniczych właściwościach procesu uczenia się do konkretnych zadań: stosuje się tu technikę, w której zaplanowano starannie każdy etap tego procesu. Później rozpatrzymy szczegółowo, w jaki sposób tego rodzaju programy opierają się na teorii uczenia się, teraz możemy tylko wspomnieć, że zastosowanie ich przyniosło obiecujące rezultaty. Stwierdzono np., że dzieci w szkole podstawowej, które korzystały z programu, maszyny uczącej, nauczyły się czytać o wiele lepiej niż dzieci, które uczono w zwykły sposób (Porter, 1959),

Przeprowadzono wiele badań nad dominacją u zwierząt. Kury domowe ustanawiają tzw. „hierarchię dziobania”, tak że jedna z kur ma prawo dziobać większość innych. Kury niższe rangą mają prawo dziobania kur stojących jeszcze niżej, a kura znajdująca się w tej hierarchii najniżej może być dziobana przez wszystkie pozostałe (Schjelderup- -Ebbe, 1935). Podawanie hormonów męskich podnosi pozycję tych ostatnich, stają się one bowiem bardziej agresywne. Skoro raz zdobędą sobie nową pozycję, utrzymują ją nawet wtedy, gdy przestanie się im dostarczać hormonów (Allee, Collias i Lutherman, 1939). Jak widać, wzajemna gra między hormonami a nabytymi motywami odbywa się nawet na wiejskim podwórku.

Instrukcja (np. „dodaj”), otrzymana w formie bodźca słuchowego, pobudza A, które pobudza B. Aby przeprowadzić operację dodawania, B musi pobudzić inne drogi, takie jak C, lecz jednocześnie pobudza ono ponownie A: zatem gdy inne bodźce (na przykład podane konkretne liczby) wejdą innymi drogami, trwająca ciągle w A i B aktywność ułatwi operację dodawania, przypuszczalnie za pośrednictwem dróg takich, jak C. Najistotniejsze jest to, że aktywność w zamkniętym obwodzie trwa jeszcze długo po otrzymaniu polecenia dodawania. (Źródło: Ilebb, 1958, s. 55).

Gdy jednostka wie, czego chce, zdaje sobie sprawę z wysiłku, który będzie potrzebny do przezwyciężenia przeszkód, i wie, jakiej satysfakcji dostarczy stan końcowy: wówczas może wyrazić swoją postawę w ten sposób: „jeśli napotkam przeszkody, jestem gotów stawić im czoło” Takie zachowanie jest wyraźnie celowe, gdyż zamiar jest realizowany zgodnie z wytyczonym celem. Człowiek, który wstępuje na wyższą uczelnię, by kształcić się na inżyniera, wie na ogół, czym jest zawód inżyniera i jakie przedmioty musi opanować, aby osiągnąć swój cel. Może on uważać matematykę za przeszkodę, którą trzeba pokonać, lecz podejmuje to ryzyko.

A. Komora wyjściowa: B. Naelektryzowana krata stanowiąca drogę do C i do D, tj. do komory zawierającej przynętę. Naciśnięcie platformy E otwiera drzwiczki (d3), co daje dostęp do przynęty w komorze D. Inne drzwiczki (d, i d3) otwiera się ręcznie. (Źródło: Warden, 1931).

Okres pubertalny określa się według zwiększonego tempa wzrostu wysokości ciała. Dane dotyczą jednej osoby. (Źródło: Stolz i Stolz, 1951). Wiele aspektów rozwoju w okresie dorastania skłaniało badaczy do poszukiwania ' punktów odniesienia, które pozwoliłyby możliwie precyzyjnie określać jego fazy. Obecnie na ogół wszyscy zgadzają się, że punktem tego rodzaju może być okres maksymalnego fizycznego wzrostu (np. pod względem wysokości ciała). Stwierdzono, że u dziew-

W sumie wydaje się, że silna motywacja osiągnięć u dorosłych wiąże się z surowością treningu samodzielności w dzieciństwie. U dziecka, które wcześnie jest zmuszane, by samo dawało sobie radę, rozwija się silna motywacja w kierunku dokonania czegoś.

Wbrew początkowym oczekiwaniom, dzieci chowane pod najtroskliwszą opieką (karmione w niemowlęctwie według ich własnych wymagań) wykazywały zachowanie mniej zależne niż dzieci karmione według ścisłego rozkładu. Widocznie frustracja pokarmowa jest tą zmienną, która powoduje późniejsze zależne zachowanie, jeśli uważać zarówno bezwzględne odstawienie od piersi, jak i karmienie według sztywnego rozkładu za czynniki wywołujące frustrację {Sears i inni, 1953, 1957).

Słowa „instynkt” stosowano dawniej dla wytłumaczenia takiego zachowania, które obecnie rozważa się przy użyciu pojęcia „dojrzewanie”. Instynktem nazywano niewyuczone, złożone, ukierunkowane na cel zachowanie, charakterystyczne dla danego gatunku, takie jak budowanie gniazd u ptaków lub skomplikowane zachowanie pszczół w roju. Słowo to stosowano również często w odniesieniu do zachowania ludzkiego. Miłość macierzyńska stanowiła przykład instynktu rodzicielskiego, wojny – instynktu agresywnego, różne formy społecznego zachowania się – instynktu stadnego.