Category Psychologia

Jest rzeczą dobrze znaną, że niższe formy zwierzęce łatwo regenerują utracone części ciała, Płaziniec może być przecięty na dwie części, a wkrótce jednej z nich wyrośnie głowa i drugiej ogon, powstaną dwa kompletne plazińce. Jaszczurka może stracić ogon, a wyrośnie jej nowy. Takie obserwacje i wspomniane wyżej eksperymenty wywołały kilka lat temu pewien optymizm co do granic plastyczności, tak że na przykład chirurdzy, zajmujący się uszkodzeniami nerwów twarzowych, z ufnością przeszczepiali nerwy ruchowe barku do mięśni twarzy, oczekując, że zostanie przywrócone normalne funkcjonowanie mimiki twarzy. W ostatnich latach nastąpił odwrót od tych poglądów, a obecnie uważa się, że plastyczność na wielu poziomach układu nerwowego jest bardzo ograniczona mimo ogromnych zdolności do uczenia się, pamiętania i rozwiązywania problemów charakterystycznych dla różnych zwierząt i człowieka.

W poprzednim podrozdziale zajmowaliśmy się odmianą uczenia się zwaną warunkowaniem klasycznym. Innym ważnym rodzajem warunkowania jest uczenie się zachowań sprawczych. Różni się ono od warunkowania klasycznego tym, że brak jest konkretnego bodźca, który wywoływałby jednoznaczną reakcję sprawczą. BUR- RHUS F. SKINNER, główny autor badań nad zachowaniem sprawczym, uważa, że zachowanie to jest raczej emitowane przez organizm, niż wywoływane przez bodziec.

Uczenie się mowy stanowi inny aspekt rozwoju, który można zrozumieć jedynie w świetle wzajemnego współdziałania potencjalnych możliwości biologicznych i kształtującego wpływu kultury. Po osiągnięciu właściwego stopnia rozwoju biologicznego (tj. dzięki dojrzewaniu) dziecko może nauczyć się mówić. Kultura (tj, mowa, którą słyszy) decyduje o tym, co dziecko w rzeczywistości mówi,

Nowo wyuczona reakcja warunkowa jest dość zgeneralizowana zarówno w odniesieniu do bodźca, jak i do reakcji. Pies, nauczony ślinienia się na dźwięk dzwonka o określonym brzmieniu, będzie ślinił się również wtedy, gdy posłyszy dzwonek brzmiący inaczej. Oprócz ślinienia będzie przejawiał także inne reakcje. Dopiero w toku dalszych ćwiczeń można nauczyć zwierzęta różnicowania bodźców. Jeśli pożywienie towarzyszyć będzie potem tylko niektórym dźwiękom, o określonej wysokości tonu, zwierzę stopniowo przestanie reagować na dzwonki o innym brzmieniu.

Charakterystyczną cechą stanu hipnotycznego jest to, że zahipnotyzowana osoba przyjmuje sugestie hipnotyzera dotyczące późniejszego wykonania określonych czynności, to znaczy realizuje je po przebudzeniu, w stanie pełnej świadomości. Sugestie takie nazywamy sugestiami posthipnotycznymi. Zostały one znakomicie opisane w klasycznym dziele ALBERTA MOLLA pt. Hypnotism.

Badania nad skutkami braku poczucia bezpieczeństwa w niemowlęctwie nie przynoszą rezultatów, które przewidywałaby jakaś prosta teoria. Orlansky (1949), Slotkin (1952), Stone (1954) i Yarrow (1961) dokonali przeglądu tych nieco sprzecznych materiałów dowodowych.

Można interesować się teoriami psychologicznymi, nie wiążąc się z żadnym wielkim systemem psychologicznym ani z żadną szkolą. Wielu psychologów nie chce podporządkować się jakiemuś zamkniętemu czy skończonemu systemowi, tym bardziej że niektóre wyniki są stale rewidowane, a rozmaitych zależności nie zbadano jeszcze w zadowalającym stopniu. Są psychologowie, którzy odwrócili się od teorii, utrzymując, że może ona poczekać do chwili, aż będziemy znali więcej faktów. Przede wszystkim – mówią oni – trzeba dążyć do ustalenia stałych zależności tego rodzaju, jak zależności przedstawiane na naszych wykresach lub sformułowane przez nasze równania, które podsumowują rezultaty eksperymentów przeprowadzanych w znormalizowanych warunkach. Inni wolą konstruować teorie w taki sam sposób, w jaki podchodzą do planowania eksperymentu: budują teorie w związku z określonymi tematami, nad którymi pracują, podobnie jak projektują eksperymenty przystosowane do tych tematów. Tak więc zamiast tworzyć większe systemy psychologiczne, przedstawiają oni teorie zapominania, teorie kształtowania postaw lub teorie słyszenia. Biorą one pod uwagę ograniczony zbiór faktów i zależności, toteż możemy je nazwać systemami miniaturowymi dla odróżnienia od systemów bardziej ambitnych, które prowadzą do powstawania szkól psychologicznych.

W ludzkim doświadczeniu rzadkie są przykłady czystego odbioru wrażeń. Gdy słyszysz dziwny dźwięk, niezależnie od tego jak niezwykły by był, natychmiast kojarzysz go z czymś znanym. Gdy widzisz osobliwy i obcy przedmiot, nieświadomie próbujesz związać go z jakąś formą lub kształtem, który oglądałeś wcześniej. Okolicznością najbliższą czystemu odbiorowi wrażeń mogłaby być sytuacja, w której po raz pierwszy zaprezentowano kolor osobie, która była niewidoma od urodzenia i teraz nagle uzyskała zdolność widzenia.

Zdarza się, że osoby, których dotyczą badania, już nie żyją lub z innych powodów są dla badającego nieosiągalne i nie można z nimi przeprowadzić bezpośredniej rozmowy. Mimo to można analizować ich przypadki, stosując metodę biograficzną. O tym, jak wiele można się w ten sposób dowiedzieć, niech świadczy studium porównawcze historii życia wieluset geniuszy, przeprowadzone przez C.M. COXA. Dzięki porównaniu danych dotyczących ich osiągnięć intelektualnych, jak np. wieku, w którym zaczynali czytać, odczytywać czas na zegarze czy pisać wiersze, Cox wykazał, że w większości przypadków dorosły uznawany za geniusza rozwijał się w dzieciństwie prędzej niż jego rówieśnicy.

Początków agresji u człowieka możemy z powodzeniem szukać w okresie niemowlęcym. Bez wątpienia wiąże się ona po części z potrzebą aktywności. Rozwijające się dziecko jest aktywne, a aktywność wcześniej czy później doprowadzi je do zniszczenia czegoś lub skrzywdzenia kogoś. Wówczas dorośli uznają jego postępek za agresywny, chociaż może on jeszcze nie wyrażać żadnej wrogości. Sears i inni (1953) w badaniu, o którym wspominaliśmy w związku z zależnością, zajmowali się również agresją. Stwierdzili oni, jak można było oczekiwać, wysoką korelację między ogólnym poziomem aktywności a agresją ocenianą przez wychowawczynie: 0,86 dla chłopców i 0,66 dla dziewcząt. Nie można określić na podstawie samych tylko tych liczb, co tu jest przyczyną, a co skutkiem. Aktywnemu dziecku mogą się „przytrafić” agresywne postępki: agresywne dziecko może być aktywne, gdy przejawia swoją agresję.

Fragment zapisu wykazującego wpływ cyklu estralnego u samicy szczura. Maksymalna aktywność wypada na ogól blisko szczytowego punktu rui. (Źródło: Wang, 1923). łają sobie na seksualne zachowanie, dopóki nie są dojrzałe płciowo. Kastracja u samca nie powoduje całkowitego zaniku zachowania kopulacyjnego, jak to jest w przypadku samicy. Ta trwałość zachowania seksualnego u wykastrowanego dorosłego samca kontrastuje z natychmiastowym wygaśnięciem reaktywności płciowej u samicy po usunięciu jej jajników (Beach, 1944).

Prześledźmy zachowanie człowieka, który nauczył się wysyłać i przyjmować telegraficzne wiadomości, posługując się alfabetem Morse’a. Jak jego obecne zachowanie różni się od zachowania, kiedy po raz pierwszy próbował wykonać to zadanie? Jego reakcje są bardziej precyzyjne: prawie nie robi błędów. Jego umiejętności są lepiej zorganizowane: działanie jest jedną równą, szybką i ciągłą akcją, a nie przerywaną serią prób i błędów. Aby osiągnąć taki poziom skuteczności, musiał spędzić wiele godzin na ćwiczeniu.